Türkiye ekonomisini yılın üçüncü çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 5,9 büyüme kaydetti.
TÜİK verilerine göre çeyreklik büyüme ise yüzde 0,3 olarak açıklandı.
Yerleşik hanehalklarının nihai tüketim harcamaları 2023 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 11,2 arttı. Devletin nihai tüketim harcamaları yüzde 5,3; yatırımlar ise yüzde 14,7 arttı.
Mal ve hizmet ithalatı 2023 yılı üçüncü çeyreğinde yüzde 14,5 artarken ihracatın büyümesi yüzde 1,1 seviyesinde kaldı.
Büyümeye en yüksek katkı iç talepten
Yılın üçüncü çeyreğinde hane halkı tüketimi büyümeye 7,7 puanla en yüksek katkıyı verdi. Hane halkı tüketimini 3,4 puanla yatırımlar izledi. Kamu harcamalarının büyümeye katkısı ise 0,7 puanda kaldı.
Üçüncü çeyrekte net ihracat büyümeyi 2,6 puan aşağı çekerken, stoklar da 3,2 puanlık negatif etkide bulundu.
Sanayi ve inşaat büyümede öne çıktı, tarım sınırlı büyüdü
Sektörel olarak bakıldığında yılın üçüncü çeyreğinde inşaat ve sanayinin büyüme performansında öne çıktığı görüldü.
2023 yılı üçüncü çeyreğinde bir önceki yıla göre zincirlenmiş hacim endeksi olarak; inşaat yüzde 8,1, sanayi yüzde 5,7, hizmetler yüzde 4,3 ve tarım sektörü yüzde 0,3 büyüdü.
İşgücünün payında gerileme
Yılın üçüncü çeyreğinde işgücü ödemelerinin payında ise bir önceki çeyreğe göre düşüş görüldü.
İşgücü ödemeleri, 2023 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 117,2 arttı. Net işletme artığı/karma gelir yüzde 50,7 yükseldi.
İşgücü ödemelerinin cari fiyatlarla gayrisafi katma değer içerisindeki payı geçen yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 26,1 iken, bu oran 2023 yılında yüzde 32,2 oldu. Bir önceki çeyrek bu pay yüzde 34,3 seviyesindeydi.
Net işletme artığı/karma gelirin payı ise yüzde 55 iken yüzde 47 oldu.
Ekonomistler nasıl yorumladı?
Bahçeşehir Üniversitesi Finansal Araştırmalar Merkezi Direktörü Prof. Dr. İbrahim Ünalmış büyüme verisinin ardından yaptığı değerlendirmede inşaat sektörünün büyümeye olan katkısına dikkat çekti. Ünalmış katıldığı Bloomberg HT yayınında şunları kaydetti:
"Daha önceki çeyreklere göre hane halkının harcamasındaki artış bir miktar gerilemiş. Diğer taraftan gayri safi sermaye oluşumunda ciddi bir artış var. Deprem sonrasında inşaat sektörünün hızlı bir şekilde büyüdüğünü biliyoruz. Muhtemelen büyüme oranının piyasa beklentisinin üzerinde gelmesinin ardındaki sebeplerden biri bu. Diğer taraftan inşaat sektörü emek gücü yoğun bir sektör, büyüdüğü zaman birçok sektörü de pozitif etkileyen bir sektör."
TEPAV Merkez Direktörü ve Eski IMF Ekonomisti Dr. Burcu Aydın Özüdoğru da şu değerlendirmeleri yaptı:
Çeyreklik büyüme oranlarına baktığımız zaman aslında ekonomide 3. çeyrekte sert bir yavaşlama olduğunu görüyoruz. Milli gelir 3. çeyrekte bir önceki çeyreğe göre yüzde 0,3 oranında, aslında oldukça sınırlı bir büyüme sergilemiş.
Sektörler açısından büyümenin kompozisyonuna bakacak olursak, imalat sektörü ve sanayi büyümeyi çeyreklik bazda yukarı iterken, her ne kadar yıllık büyümeyi inşaat yukarı sürüklemiş gözükse de aslında 3. çeyrekteki inşaat aktiviteleri çeyreklik bazda aşağı gelmiş durumda.
Türkiye’nin genel olarak finansmana erişim koşullarıyla beraber aslında çeyreklik büyümede de net bir şekilde yavaşlama olduğunu görüyoruz. Bu da 4. çeyrekte mevsimsellikten ve takvim etkilerinden arındırılmış çeyreklik büyüme oranlarının sert bir şekilde daralacağının net bir şekilde işaretini vermiş oldu.
Cari fiyatlarla milli gelir 295,8 milyar dolar oldu
Üretim yöntemiyle Gayrisafi Yurt İçi Hasıla tahmini, 2023 yılının üçüncü çeyreğinde cari fiyatlarla bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 79,8 artarak 7,68 trilyon TL oldu.
GSYH'nin üçüncü çeyrek değeri cari fiyatlarla 295,8 milyar dolar olarak gerçekleşti.
Beklenti yüzde 5,5 seviyesindeydi
Bloomberg HT anketine katılan kurumların beklentisi üçüncü çeyrekte yıllık büyümenin yüzde 5,5 olacağı yönündeydi.
Ankette yıllık büyümeye ilişkin en düşük tahmini veren kurum üçüncü çeyrekte yıllık yüzde 4,1; en yüksek tahmini veren kurum yüzde 6,1 büyüme bekliyordu.
Ankette çeyreklik büyüme beklentisi ise yüzde 1 olarak belirlenmişti. Bu veriye ilişkin en yüksek beklenti yüzde 1,6; en düşük beklenti ise yüzde 0,3 olmuştu.
Türkiye ekonomisi yılın ikinci çeyreğinde Mayıs sonunda yapılan seçimler öncesinde izlenen gevşek para politikası, yüksek enflasyon ve TL'de olası yeni değer kayıplarına karşı kendini korumak isteyen tüketicilerin borçlanmasını ve tüketimi artırmasının da etkisiyle yüzde 3,9 büyüme kaydetmişti.
Üçüncü çeyrekte 15 puanlık sıkılaşma
Türkiye'de seçimlerin tamamlanmasının ardından yeni Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) yönetimiyle birlikte sıkılaşma döngüsüne girilmişti.
Hafize Gaye Erkan başkanlığındaki TCMB Haziran ayındaki ilk toplantısında faizi yüzde 8,50'den yüzde 15 seviyesine çıkarmıştı.
Bundan sonraki dönemde faiz artışları devam etmiş ve Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında toplamda 15 puanlık artışla politika faizi yüzde 30 seviyesine yükseltilmişti.
Sıkılaşma kredi faizlerinde de etkisini göstermişti. Temmuz başında yüzde 48 seviyesinde olan ortalama ihtiyaç kredisi faizi Eylül ayı sonunda yüzde 59 seviyesine çıkmıştı. Ticari kredi faizleri de aynı dönemde yüzde 24'ten yüzde 45'lere yükselmişti.
Kredi büyümelerinde ivme gerilemişti
Sıkılaşma ortamı yılın üçüncü çeyreğinde kredi büyümelerinde etkisini göstermişti. Temmuz ayının başında tüketici kredilerinde yüzde 40 olan trend büyüme üçüncü çeyreğin sonunda yüzde 20'ye kadar gerilemişti.
Bu veriler ışığında Türkiye'nin büyümesine ilişkin öncü göstergelerde perakende satışlarındaki ivme kaybı dikkat çekmişti.
TÜİK verilerine göre, perakende satışlar Ağustos ayında aylık olarak yüzde 4,7; Eylül ayında ise yüzde 0,7 düşüş gösterdi.
Sanayi üretimine ilişkin göstergeler de gerilemeye işaret etmişti. Ağustos ayında sanayi üretiminde aylık gerileme yüzde 0,8'i görmüştü.
