Analiz: ABD'nin istihdam verisi ne anlatıyor?

Hem tarım dışı istihdamın beklentinin altında gelmesi, hem de işsizlik oranının olumlu bir şekilde gerilemesi kafaları karıştırdı. Öte yandan piyasalar, Ocak ayı işsizlik verilerine pozitif tepki vererek yükselişe geçti. Fed'deki politika yapıcılar ve bazı uzmanlar, manşet rakamlara değil, verilerin detaylarına bakılması gerektiğini, çünkü onların istihdam piyasasının genel görünümüne dair daha iyi bir tablo ortaya koyduğunu söylerken, hem piyasa hem de ekonomistler, verinin “iyi ve kötü gelişmelerin karışımı” olduğu konusunda hemfikir.

Peki ABD'nin “karmaşık” istihdam verilerine dair bilinmesi gereken ve dikkat çeken noktalar neler?

Öncelikle ABD tarım dışı istihdam ve işsizlik verileri iki farklı ankete dayanıyor. Tarım dışı istihdam verisi “kurum anketine” dayanırken, işsizlik verisi “hanehalkı anketi” ile belirleniyor. Kurum anketi yüzde 40'ını küçük ölçekli şirketlerin oluşturduğu 144,000 şirket ve kamu kuruluşunun katılımıyla, hanehalkı anketi ise ABD Nüfus Sayım İdaresi tarafından 60,000 kişi aranarak iş durumlarının sorulmasıyla hazırlanıyor. Hanehalkı anketinde işten çıkarılan ve geri çağırılmayı beklenen kişiler işsiz sayılmazken, kurum anketi, yapıldığı hafta içindeki bordro verilerine dayanıyor. Bunlara ek olarak, hanehalkı anketi, tarım işçileri, kurumsal olmayan bir işe sahip olanları, ödeme yapılmayan aile işçilerini ve özel hanehalkı işçilerini hesaba katarken, bu gruplar kurum anketinde yer almazken, yine kurum anketi, hanehalkı anketinin aksine tamamen bordro verilerine dayanmasından ötürü birden fazla işte çalışan kişileri ayrı ayrı sayıyor. Tüm bunların sonu olarak Ocak ayı verilerinde, hanehalkı anketine göre toplam istihdam 616,000 kişilik artış kaydederken, tarım dışı istihdama 113,000 ekleme oldu. İşgücüne katılım geçtiğimiz ay 499,000 kişi arttı ve bu artış da işgücüne katılım oranını yüzde 63'e yükseltti.

İstihdamın, toplam çalışan sayısı, işgücü piyasasında olmayan, çalışmayı istemeyen ve çalışmaya uygun olmayan ve son 12 ayda iş aramamış olanlardan oluşan işgücüne marjinal katılım ve yarı zamanlı çalışanlardan oluşan daha geniş göstergesi U6, Ocak 2013'teki yüzde 15.4 ve Aralık 2013'teki yüzde 13.1'ten yüzde 12.7 düzeyine geriledi.

Mevcut koşullardan ötürü ve tam zamanlı iş bulamamalarından ötürü ”ekonomik nedenlerle yarı zamanlı çalışanlar" da 514,000 kişilik düşüşle aylık bazda 7.78'den 7.26 milyon kişiye geriledi. Yarı zamanlı çalışma oranları, küresel kriz dönemiyle birlikte ABD istihdam piyasasının önemli sorunları arasında sayılıyor. Zira 2008 krizinden bu yana ABD'de ekonomik nedenlerle yarı zamanlı çalışanların sayısı, bir süredir düşüşe geçmesine rağmen tüm zamanların en yüksek düzeylerinde seyretmeye devam eder ve düşüş hızı yavaş seyrederken, ekonomiye dayanmayan nedenlerden ötürü yarı zamanlı çalışanlar genel olarak kriz öncesi yıllardan düşüş eğiliminde. Öyle ki Fed Başkanı Janet Yellen da Kongre'ye yaptığı konuşmasında ABD'nin “yarı-zamanlı” sorununa dikkat çekti.

İstihdam piyasasının durumuna ilişkin olumsuz sinyaller veren bir diğer kalem ise saat başı ücretleri. Tarım dışı istihdam verisine göre, ortalama saat ücreti Ocak'ta yalnızca 5 cent artarak 24.21 dolara çıktı ve yıllık bazda yüzde 1.9 artış yakaladı. Ancak enflasyon etkisinden arındırılmış ortalama saat başı ücreti yalnızca yüzde 0.3 yükseldi ve hem 2012'deki oranın altında, hem de son resesyondan önceki 20 yıldaki ücret kazançlarının yarısı oranında gerçekleşti. Resesyonun ortalarında bile yüzde 3.5 artış yakalayan enflasyondan arındırılmamış ücret kazancının yüzde 1.9'lara gerilemesi, tüketim toplumu olan ABD'deki ekonomik aktiviteleri için tehdit oluşturuyor.

Diğer tarafta hanehalkı anketinde dikkat çeken bir diğer nokta ise eğitim düzeyleri ile istihdam oranlarındaki ayrışma. Üniversite ve üzerinde eğitime sahip olanlarda işsizlik oranı yüzde 3.2'de seyrederken, gelir düzeyi en düşük olanların büyük oranını oluşturduğu lise ve altı eğitimdekilerde işsizlik yüzde 9.6 seviyesinde bulunuyor.

En çok endişe yaratan 27 hafta ve daha uzun süreli işsizlerden oluşan ve toplam işsizlerin yüzde 35.8'ini oluşturan uzun vadeli işsizler Ocak'ta 232,000 geriledi. Ekonomistler, işsizlik yardımlarının sonlanmasının ardından büyük kısmının iş aramayı da bırakacağını öngördüğü bu gruptaki düşüşün bir kısmı, Kongre'nin hâlâ yardımları uzatma konusunu tartışmaya devam etmesinden ötürü oluşan belirsizlik ortamının da etkisiyle iş aramayı bırakmaya başlamalarından kaynaklanıyor. Ekonomi Politikası Kurumu'nun (EPI) Kasım 2013'te yayınladığı makalelerden birine göre, işsizlik maaşı başvurularının sonlandırılması, ekonomik aktiviteyi olumsuz etkileyerek, tüketimi düşürecek. Çalışmaya göre, 2014'te devam etmesi hâlinde toplamda 25.2 milyar doları bulacağı tahmin edilen işsizlik yardımları, GSYH'yi 37.8 milyar dolar ile yüzde 0.2 artıracak ve yardım alanların bu süre zarfında iş aramaya devam etmesinin de etkisiyle istihdamda 310,000 kişilik artış sağlayacak.

Tarım dışı istihdam verisine göre ise imalat ve inşaat gibi ABD'nin temel direği olan sektörlerdeki toplam istihdam 69,000 artarken, (İnşaat: 48,000 İmalat 21,000) istihdam, perakende sektöründe 13,000 ve kamu sektöründe 29,000 azaldı.

Her ne kadar beklentinin altında kalan tarım dışı istihdam rakamlarının kötü hava şartlarından kaynaklandığı düşüncesi öne çıksa da, kurum anketinin yapıldığı haftada hava şartlarının, işe gitmeyi önleyecek kadar kötü olmadığı görülüyor. Öyle ki, aynı nedenden kaynaklanmış olabileceği ileri sürülen Aralık ayı verisi de yalnızca 74,000'ten 75,000'e çekildi. Ayrıca, kötü hava şartlarının etkisiyle bordrolarda yer almayan istihdamın, gecikmiş ödemelerin sonraki haftalarda da yapılarak yüksek ölçeklerde revize edilmesi gerekirdi, ancak Aralık ayı rakamlarının revizyonu, kötü hava etkisinin o kadar da fazla olmayabileceğine işaret ediyor.

Öte yandan hâlihazırda beklentilerin altında kalan Ocak ayı tarım dışı istihdam verisini, birkaç ay daha zayıf rakamların izlemesi, daha da büyük hayal kırıklığına neden olabilir.

Yellen, salı günkü konuşmasında, verilerin yakından izlendiğini ve görünümde ciddi bir değişiklik durumunda tahvil alımları azaltımının durdurulabileceğini de söyledi. Henüz azaltımın durdurulması söz konusu olmasa da, Şubat ayında da beklentilerin altında kalan bir istihdam verisi Fed'i, para politikası kararlarını yeniden gözden geçirmeye sevkedebilir.

Tuğçe Özsoy (tozsoy @ bloomberght.com)

Bloomberg HT.com Editörü

Kaynaklar: ABD Çalışma Bakanlığı, Federal Reserve Ekonomi Verileri, Economic Policy Institute, New York Times, Bloomberg