Seçim dönemlerinin vazgeçilmezi: Ermeni teklifi

Ermeni iddiaları paralelinde çıkarılan ve sayısı 20'yi bulan parlamento kararları şunlar:

"Uruguay (1965), Kıbrıs Rum Yönetimi (1982), Avrupa Parlamentosu (1987), Arjantin (1993), Rusya Federasyonu (1995), Kanada (1996), Yunanistan (1996), Lübnan (1997), Belçika (1998), Fransa (2001), İsveç (2000), İtalya (2000), İsviçre (2003), Slovakya (2004), Hollanda (2004), Polonya (2005), Almanya (2005), Venezuela (2005), Litvanya (2005), Şili (2007)."

-Ülke ülke 1915 iddiaları

Bu ülkelerdeki kararlara ilişkin geliş süreçlerinin birbirine benzer ya da paralel olduğu gözleniyor.

Ermeni iddialarına paralel kararlar alan ülke parlamentolarının sayısı 20, ancak Ermenilerin çabaları bu ülkelerle sınırlı değil. Ermeni lobisi birçok ülkede benzer faaliyetler yürütüyor. Bu konunun en çok gündeme geldiği ülke ABD ve birçok eyaletinde bu yönde karar var.

Ama federal yasama organı Kongre'de bu tezler şimdiye kadar kabul görmedi. Bunun dünya kamuoyunda yaratacağı etki büyük olacağı için Ermeni lobisi federal hükümet için çok çaba harcıyor.

Parlamentolarından Ermeni iddiaları paralelinde karar çıkan ülkelerdeki zamanlamaya bakıldığında iki temel zaman dilimi ön plana çıkıyor:

-24 Nisan öncesi: Ermeni çevreleri iddialarına konu olayların başlangıç tarihi olarak ortaya atılan 24 Nisan öncesi bu girişimler hız kazanıyor. Ermeni lobisi faaliyetlerini Mart ayında başlatıyor ve Nisan ortasında yoğunlaştırıyor. Bu yoğun lobi faaliyeti aynı zamanda Türkiye'nin de tepkisini artırdığı dönem oluyor. Sonuçta ya konu gündemden düşüyor ya da Nisan ayı sonrasına sarkan bir sürece giriyor.

-Ülkelerdeki seçimler: İkinci zaman dilimi ise hedef ülkede "kritik" seçim sürecinin yaşandığı bir dönem. Hedef ülkedeki seçim sürecinde bir oy bile önemli ise Ermeni lobisi baskısını artırıyor.

Ermeni karar tasarılarının kabul edilmesi süreci 1965'de Uruguay parlamentosuyla başladı. Uruguay Senatosu 20 Nisan 1965'te kabul ettiği yasa ile 24 Nisan'ı "Ermeni Şehitlerini Anma Günü" ilan etti. Uruguay Senatosu, 18 Mart 2000 tarihinde de 24 Nisan'ı "1915;te katledilenlerin anısına Ermeni Şehitleri Anma Günü" ilan eden yasa tasarısını onayladı. 1 Kasım 2000'de Temsilciler Meclisi'nde görüşülmeye başlayan tasarı 10 Mart 2004'te kabul edildi. Uruguay Temsilciler Meclisi, ayrıca 3 Mayıs 2005 tarihinde Ermeni iddiaları konusunda bir bildiri kabul etti. Bu bildiride, 24 Nisan'ın BM tarafından "her türlü soykırımın ifşa edilmesi ve reddedilmesi günü" ilan edilmesi ve bunun için Uruguay Dışişleri Bakanlığı'nın BM'de girişimde bulunması istendi.

Kıbrıs Rum Yönetimi Parlamentosu 29 Nisan 1982'de Ermeni iddialarını tanıyan bir karar aldı. Kararda, 1974 Kıbrıs Barış Harekatı ile ilinti kurulmaya çalışıldı.

-AB'deki süreç

Avrupa Birliği'nin Ermeni iddialarına ilgisi 1987 yılına kadar uzanıyor. Türkiye'nin AB'ye tam üyelik başvurusunda bulunmasından üç ay sonra 18 Haziran 1987'de Avrupa Parlamentosu, "Ermeni Sorununun Siyasi Çözümü" başlıklı bir tavsiye kararı aldı. Kararda 1915-1917 dönemindeki olaylar 1948 BM Sözleşmesi'ne göre "soykırım" olarak adlandırıldı ve Türkiye'nin 1915 olaylarını bu çerçevede tanımamasının AB'ye tam üyelik yolunda engel olduğu görüşüne yer verildi. Avrupa Parlamentosu da 15 Kasım 2000'de, "AB'ye tam üyelik yolunda Türkiye tarafından atılan adımlar" konulu raporun ilişiğindeki karar tasarısını Strasbourg'da Genel Kurulda oylayarak kabul etti. Ermeni çevrelerinin iddialarını karara sokmayı hedefleyen bir değişiklik önergesi az farkla kabul gördü. Türkiye, Ermeni iddialarının raporda yer almasını protesto etti. Avrupa Parlamentosu'nun 28 Şubat 2002'de kabul ettiği kararda ise 1987 yılındaki karara atıf yapılarak, "Türkiye'ye uzlaşma temeli oluşturması" çağrısında bulunuldu. Avrupa Parlamentosu'nun 28 Eylül 2005 tarihli bir başka kararında da "Türkiye'ye Ermeni iddialarını tanıma çağrısı" yapıldı ve "bu tanımanın Avrupa Birliği'ne girişin ön şartı olduğu" ifadesine yer verildi.

-Arjantin

Arjantin Senatosu'nun 5 Mayıs 1993 tarihinde aldığı kararda, Ermeni çevrelerinin 1915 olaylarına ilişkin iddiaları paralelinde tanım ve ifadelerle dayanışma vurgusu yapılarak, Yukarı Karabağ Ermenilerine ilişkin endişeler dile getirildi. Arjantin Senatosu'nun 22 Nisan 1998 tarihinde kabul ettiği açıklamada ise "Senatonun soykırımın her şeklini kınadığı" ifade edilerek, Ermeni iddiaları paralelinde ifadeler kullanıldı ve Ermeni halkıyla dayanışma vurgusu yapıldı. Arjantin Senatosu'nun 20 Ağustos 2003 tarihinde kabul ettiği açıklamada da 1915 olaylarının 88. yılında üzüntü dile getirildi ve Ermeni çevrelerinin iddialarına destek verildi. Arjantin Senatosunun 14 Nisan 2004, 20 Nisan 2005 ve 19 Nisan 2006'daki açıklamalarında da Ermeni tezlerine verilen destek yinelendi. Arjantin Parlamentosu 15 Ocak 2007'de yürürlüğe giren ve 24 Nisan'ı "Tolerans ve Halklar Arasında Saygı Günü" ilan eden bir yasayı da kabul etti. Yasayla Ermeni kökenli Arjantinli devlet memuru ve öğrencilere 24 Nisan'da anma etkinliklerine katılma izni verildi ve bu kişiler o gün izinli sayıldı.

-Rusya

Rusya Federasyonu Federal Konseyi Devlet Duması (Temsilciler Meclisi) 14 Nisan 1995'de kabul ettiği kararda, Ermeni iddialarına konu edilen olaylar kınadı ve "24 Nisan Soykırım Kurbanlarını Anma Günü" olarak ilan etti. Rusya Federasyonu Federal Konseyi Devlet Duması'nın 22 Nisan 2005 tarihli açıklamasında da Ermeni iddiaları paralelinde değerlendirmelerde bulunuldu.

-Kanada

Kanada Parlamentosu Avam Kamarası 23 Nisan 1996 tarihinde aldığı kararda 1915 olaylarına ilişkin Ermeni iddialarına değinerek, her yılın 20-27 Nisan haftasını "bir halkın diğer bir halka karşı uyguladığı insanlık dışı davranışı anma haftası" olarak kabul edildiğini duyurdu. Kanada Parlamentosu'nun Senato kanadında 13 Haziran 2002 tarihinde "Ermeni Soykırımının Tanınması ve Anılması" başlıklı bir önerge kabul edildi. Kanada Avam Kamarası'nın 21 Nisan 2004 tarihinde kabul ettiği kararda da 1915 olaylarına ilişkin Ermeni iddiaları paralelinde ifadelere yer verilerek, yaşananlar "insanlığa karşı suç" olarak nitelendirildi.

-Yunanistan

Yunanistan Parlamentosu ise 25 Nisan 1996 tarihinde çıkardığı bir kanunla 24 Nisan'ı "Ermeni soykırımını anma günü" ilan etti.

-Lübnan

Lübnan Temsilciler Meclisi'nin 3 Nisan 1997 tarihli kararında Ermeni çevrelerinin ifadelerine yer verildi ve 24 Nisan "Anma günü" ilan edildi. Lübnan Temsilciler Meclisi 11 Mayıs 2000 tarihinde kabul ettiği kararda Ermeni çevrelerinin iddialarına atıf yapıldı. Kararda, 1915 olayları kınanarak, Ermenilerin talepleriyle dayanışma vurgusu yapıldı.

-Belçika

Belçika Senatosu 26 Mart 1998 tarihinde "Türkiye'de Yaşayan Ermenilerin 1915 Soykırımına İlişkin Karar"ı aldı. Kararda, Ermeni çevrelerinin idialarına ilişkin çeşitli değerlendirmelere yer verilerek, Türkiye'ye de bunu kabul etmesi çağrısı yapıldı.

-İsveç

İsveç Parlamentosu Dışişleri Komisyonunca hazırlanan ve Parlamentonun 29 Mart 2000 tarihli oturumunda kabul edilen İnsan Hakları Raporu'nun Türkiye ile ilgili bölümünde Ermeni çevrelerinin iddialarına da yer verildi. Kararda 1915 olayları Ermeni tezleri paralelinde değerlendirildi. İsveç Parlamentosu 11 Mart 2010 tarihinde kabul ettiği bir metinle de Ermeni iddialarını Asuri, Süryani, Keldani ve Pontus Rumlarını da içine alacak şekilde genişletti.

-Fransa

Fransa Senatosu 7 Kasım 2000 tarihinde "acil görüşme" yöntemi ile gündeme getirilerek ele alınan "Fransa 1915 yılında Ermenilere karşı soykırım uygulandığını alenen kabul eder" ifadesinden oluşan yasayı kabul etti. Bu yasa Fransa Ulusal Meclisi'nin 18 Ocak 2001 tarihli oturumuna katılan 50 kadar parlamenterin oybirliğiyle kabul edildi. Dönemin Cumhurbaşkanı Chirac yasayı 29 Ocak 2001 tarihinde onayladı.

-Diğer bildiri ve kararlar

İtalya Temsilciler Meclisi'nin 16 Kasım 2000'de kabul ettiği kararla Avrupa Parlamentosu'nun 15 Kasım 2000 tarihli kararına atıfta bulunularak, İtalyan Hükümetine sorunun çözümüne ilişkin girişimde bulunma çağrısı yapıldı.

İsviçre Federal Parlamentosu Ulusal Meclisi 16 Aralık 2003 tarihinde Ermeni çevrelerinin iddialarını tanıyan bir önergeyi kabul etti.

Slovakya Ulusal Meclisinde ise 30 Kasım 2004 tarihinde "Slovakya Ulusal Meclisi, 1915 yılında Osmanlılar tarafından girişilen Ermeni soykırımını tanır ve bunun insanlığa karşı işlenmiş bir suç olduğunu kabul eder" şeklinde bir bildiri benimsendi.

Hollanda Temsilciler Meclisi'nin 21 Aralık 2004 tarihinde yapılan oturumunda, "Hollanda Hükümetini Türkiye ile yürütülecek kültürel ve siyasi diyalog çerçevesinde Türkiye'nin Ermeni Soykırımını tanıması konusunu sürekli gündeme getirmesini" talep eden bir önerge kabul edildi.

Polonya Parlamentosu, 19 Nisan 2005 tarihinde, Ermeni çevrelerinin iddiaları paralelinde bir kararı kabul etti. Kararda, Ermeni iddiaları paralelinde ifadeye yer verildi ve 1915 olayları mağdurlarının "saygıyla anıldığı"; kaydedildi.

Federal Almanya Parlamentosu 16 Haziran 2005 tarihinde Ermeni iddialarına ilişkin karar metnini kabul etti. Kararda, Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin normalleşmesi gerektiğine de vurgu yapıldı.

Venezuela Ulusal Meclisi 14 Temmuz 2005 tarihinde kabul ettiği kararda Ermeni iddiaları paralelinde görüşlere yer verildi. Kararda, bu iddialar kabul edilinceye kadar Türkiye'nin AB üyelik sürecinin askıya alınması da istendi.

Litvanya Parlamentosunun 15 Aralık 2005 tarihli kararında da Ermeni iddiaları paralelinde görüşlere yer verildi Kararda, Türkiye'ye bunu tanıma çağrısı yapıldı.

Şili Senatosu 5 Haziran 2007'de Ermeni iddialarını tanıyan tanıyan bir karar kabul etti.

-Karar tasarılarının içerikleri

Değişik ülkelerin parlamentolarında kabul edilen, Ermeni iddialarına ilişkin kararlar içerik yönünden 6 grupta değerlendiriliyor.

Birinci grupta Türkiye ve Osmanlı Devleti ismini kullanmadan 1915 olaylarını "soykırım" olarak değerlendiren ülkeler yer alıyor. Uruguay, Kanada, Fransa, İtalya, Hollanda, Polonya (Türkiye'deki Ermenilerin soykırıma uğradığı ifadesine yer veriliyor, ancak soykırımı kimin yaptığına ilişkin karar metninde bir ifade yer almıyor) ve Venezuela (Ermeni halkına karşı 'Genç Türk' rejimi ve onun 'Pantürkizm' ideolojisi tarafından işlenen soykırım ifadesine yer veriliyor, ancak Osmanlı Devleti veya Türkiye'ye bir atıfta bulunulmuyor) bu grupta yer almakta.

İkinci grupta "soykırım" suçundan dolayı Türkiye'nin sorumlu tutulamayacağının yer aldığı parlamento kararları bulunuyor. Avrupa Parlamentosu'nun 1987 kararı bu grupta değerlendiriliyor.

Üçüncü grupta 1915 olaylarından Osmanlı yönetimini sorumlu tutan ülkeler yer alıyor. Bu çerçevede alınan kararlar Belçika, İsveç, İsviçre, Slovakya, Almanya ve Litvanya'da.

Dördüncü grupta 1915 olaylarından açıkça Türkleri sorumlu tutarak Türkiye'nin sorumluluğuna atıfta bulunan Kıbrıs Rum Yönetimi ve Yunanistan yer alıyor.

Beşinci grupta Ermeni iddialarına konu olayların 1915-1923 döneminde yaşanmış göstererek dolaylı olarak Osmanlı Devleti ile birlikte Türkiye'ye de suçlama yönelten ülkeler yer alıyor. Arjantin (2003), Rusya, Lübnan ve Şili bu grupta sıralanıyor.

Altıncı grupta 1915 olaylarının konu edildiği iddialara Ermeniler dışında Asuri/Süryani/Keldanilere ve Pontus Rumları gibi Anadolu'daki diğer Hıristiyan halkları içine alacak şekilde genişleten İsveç Parlamentosu (2010) yer alıyor. Kararın bu şekilde çıkmasında ülkede yaşayan Süryani ve Rum diasporasının etkili olduğu biliniyor.