Helikopter para nedir? Neden yeniden gündemimizde?

İlk olarak hayatımıza 2008 finansal krizinde girdi. Çoğumuzun hafızalarına kazınan ve dönemin FED

Başkanı Ben Bernanke’ye de “Helikopter Ben” lakabı takılmasına neden olan “Helikopter Para”; kısaca

devlet harcamalarının; merkez bankaları tarafından karşılanması ve eğer amacına ulaşamazsa merkez

bankasının doğrudan para yaratıp tüketiciye vermesi diye tanımlanabilir. Yani aslında merkez bankasınca

yoktan var edilen para anlamına gelir. Artık gelinen noktada kavram doğrudan tüketiciye para verilmesi

anlamına geliyor. Çünkü zaman içerisinde tanımı kabuk değiştirdi ve yine seneler içerisinde her

yavaşlayan ekonomiye karşı daha da alevlenen tartışmalara sebep oldu. Merkez bankalarınının 2008

finansal krizinden bu yana finansal sisteme pompaladığı trilyonlarca dolar, euro, yen ve pounda ragmen

küresel ekonomik büyümenin zaten yavaşlaması ve bir de üstüne küresel salgın eklenmesi, yavaşlayan

büyümeden öteye geçip; küresel resesyonu konuşmaya başlamamıza yol açtı. Teoriye göre; helikopter

para doğrudan tüketicilere dağıtılıyor; tüketiciler gelen bu parayla talep yaratıyor ve artan talep fiyatların

yükselmesine sebep oluyor. Çünkü yavaşlayan ekonominin neticesinde deflasyon olarak bilinen

fiyatlardaki düşüş; ekonomide uzun süreli durgunluk riskine sebep oluyor. Yani kısacası helikopter para;

ekonomi durmasın diye yaratılan para anlamına geliyor.

2019 yılının Temmuz ayında Amerikan Merkez Bankası FED, on yıldan uzun bir sürenin ardından ilk kez

faizleri düşürdü. Yavaşlayan ekonomi riskine karşın borçlanma maliyetlerini de daha da düşürmeye

hazırlanıyordu. Euro Bölgesi’nde doğan resesyon riskinden dolayı Avrupa Merkez Bankasından da benzer

bir genişlemeci hamle bekleniyordu. Aslında bir çok ülkede ekonomi yönetimleri, vergileri düşürmek

veya harcamalarını artırmak gibi mali teşviklere sıcak bakmadığı için topu yine merkez bankalarına

atıyordu. Bu dönemde ‘Helikopter Para’ yeniden gündeme geldi; çünkü merkez bankaları hali hazırda

niceliksel genişleme yapıyordu. Sonucunda tahvil piyasasında getiriler düştükçe düşüyor, borçlanma

maliyetleri gerilemesine rağmen ekonomileri bir türlü canlanmıyordu.

2008 küresel kriz döneminde FED Başkanı Ben Bernanke; bir merkez bankasının gerekirse enflasyonu

durdurabileceğini söyleyerek; “Helikopter Para”ya başvurdu. Ancak ekonominin hız kesmesine engel

olamadı. Başkanlığı sonrasında yine Ben Bernanke kaleme aldığı yazısında ise; `Helikopter Para`nın bazı

anormal koşullar altında en iyi alternatif olarak yine de değerlendirilebileceğini söyledi. Bugünkü

tartışmalarda ise `Helikopter Para`nın vergi iadesi ile insanların bakiyesini yükseltmek anlamına

gelebilecek bir tanıma sahip olduğunu düşünenler var. Ama aslında `Helikopter Para` merkez bankası

tarafından bir kereye mahsus para yaratılmasıdır.

Helikopter paranın önde gelen destekçileri; hisse senedi ya da tahvil piyasasında balon olarak gördükleri

niceliksel genişleme yerine helikopter paranın daha az riskli olduğunu söylüyor. Aksini savunanlar ise;

daha fazla para basmanın zenginin varlığını şişirmek ya da mevcutta sadece tasarruf edenlerin satın alma

gücünü düşürdüğünü söylüyor. Aynı zamanda mali teşvik yerine çok daha karmaşık bir yol olduğunu

düşünenler de var. Ayrıca insanlar; bankaların ya da hükümetlerin desteğinin her zaman olduğuna dair

bir kanıya sahip olurlarsa; `Helikopter Para`nın arzu edilenden çok daha yüksek bir enflasyon yaratma

riski de var. Herşeyden önemlisi ise; küresel bir salgından bahsettiğimiz; aşısı ya da tedavisinin ne zaman

bulunacağı bilinmediği içinde başarısız olabilir ve insanlar korkudan dışarı çıkamaz hale geldiğinde para

bedava olsa bile insanların harcayacak yeri olmamasından dolayı başarısız olma ihtimali de göz ardı

edilmemelidir.

Kriz döneminde ABD’nin uyguladığı bu politika; günümüzde yine virüsten kaynaklı kriz riskiyle karşı

karşıya kalan ülkelerde farklı şekillerde yer buluyor. ABD o dönem verdiği parayı artırdı ve bugün sadece

hanehalkının cebine 1000 dolarlık çek koymayı düşünürken; Amerika’nın izinden giden Avustralya ve

Japonya’da şuan `Helikopter Para`nın değerlendiriyor.