İran ile nükleer anlaşma görüşmeleri yeniden başlıyor

İran ile n&uuml;kleer anlaşmanın tarafları arasında anlaşmayı yeniden canlandırma ve ABD nin anlaşmaya d&ouml;n&uuml;ş&uuml;n&uuml;n m&uuml;zakere edildiği ancak haziranda kesilen n&uuml;kleer g&ouml;r&uuml;şmelerin yedinci turu başlıyor. Haziranda ara verilmesinden sonra n&uuml;kleer anlaşmanın taraflarının g&ouml;r&uuml;şmelere d&ouml;nme &ccedil;ağrılarına uzun s&uuml;re yanıt vermeyen yeni İran h&uuml;k&uuml;meti, 3 Kasım da m&uuml;zakerelere ay sonunda tekrar başlama kararı aldığını a&ccedil;ıklamıştı. Avusturya nın başkenti Viyana da pazartesi başlayacak g&ouml;r&uuml;şmelere, Avrupa Birliği (AB) koordinat&ouml;rl&uuml;ğ&uuml;nde İran ile n&uuml;kleer anlaşmanın tarafları Rusya, &Ccedil;in, İngiltere, Fransa ve Almanya (4+1) katılacak. 2018 de anlaşmadan tek taraflı &ccedil;ekilen ABD ise g&ouml;r&uuml;şmelere dolaylı katılacak. ABD, İran ile doğrudan g&ouml;r&uuml;şmek istese de Tahran y&ouml;netimi, anlaşmaya tekrar d&ouml;nene kadar Washington ile doğrudan g&ouml;r&uuml;şmeleri reddediyor. ABD, İran ın anlaşmadaki taahh&uuml;tlerine geri d&ouml;nmesini isterken Tahran ise n&uuml;kleer anlaşmadan ayrılan taraf olarak &ouml;ncelikle Washington un anlaşmaya d&ouml;nerek yaptırımları kaldırmasını ve anlaşmadan tekrar ayrılmayacağına dair g&uuml;vence istiyor. Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) olarak adlandırılan n&uuml;kleer anlaşma, İran ile Birleşmiş Milletler G&uuml;venlik Konseyinin (BMGK) daimi &uuml;yeleri ABD, Rusya, &Ccedil;in, İngiltere ve Fransa ile Almanya (5+1) arasında 14 Temmuz 2015 te imzalandı. Uluslararası yaptırımların kaldırılması karşılığında Tahran ın n&uuml;kleer faaliyetlerinin d&uuml;zenlendiği ve denetim altına alındığı n&uuml;kleer anlaşma, 16 Ocak 2016 da Birleşmiş Milletler G&uuml;venlik Konseyinin (BMGK) onayıyla y&uuml;r&uuml;rl&uuml;ğe girdi ve İran uluslararası yaptırımlardan kısmen kurtuldu. ABD Başkanı Joe Biden ın Başkan Yardımcısı olduğu d&ouml;nemde imzalanan ve iki &uuml;lke arasındaki d&uuml;şmanlıkları sona erdirme vaadini de taşıyan n&uuml;kleer anlaşma, iki &uuml;lke arasındaki diyaloğun da kısmen genişlemesine katkı sağladı. Donald Trump ın başkanlığı d&ouml;neminde Washington, &ouml;nceki y&ouml;netim tarafından imzalanan anlaşmayı yeterli bulmadı ve İran ı f&uuml;ze programı ve b&ouml;lgesel n&uuml;fuzunun da sınırlandırıldığı yeni bir anlaşmaya zorlayabilmek i&ccedil;in her alanda baskı uygulamaya başladı. Washington, 8 Mayıs 2018 de anlaşmadan tek taraflı &ccedil;ekilerek İran a yeniden yaptırım uygulamaya başlayınca Tahran y&ouml;netimi, stratejik sabır adını verdiği bekleme politikasıyla Avrupa &uuml;lkelerinden ABD yaptırımlarına karşı n&uuml;kleer anlaşmayı koruyacak adımlar atmasını bekledi. Bu s&uuml;re&ccedil;te Ocak 2019 da Avrupa &uuml;lkeleri tarafından İran ile ticareti s&uuml;rd&uuml;rebilmek i&ccedil;in INSTEX adlı &ouml;zel &ouml;deme mekanizması kuruldu ancak ABD nin baskıları nedeniyle aktif hale getirilemedi. Avrupa &uuml;lkelerinden beklediğini alamayan İran, ABD nin yaptırımlarına karşı anlaşmadan kaynaklanan t&uuml;m taahh&uuml;tlerini 8 Mayıs 2019 da kademeli olarak durdurmaya başladı. İran, 5 Ocak 2020 de anlaşmadaki taahh&uuml;tlerini tamamen sona erdirerek, y&uuml;ksek d&uuml;zeyde uranyum zenginleştirme işlemi dahil bir dizi adım attı. Fahrizade suikastının ardından Meclisin &ccedil;ıkardığı yasayla n&uuml;kleer faaliyetler hızlandı N&uuml;kleer anlaşma, Tahran a y&uuml;zde 3,67 oranında uranyum zenginleştirme faaliyetini s&uuml;rd&uuml;rme ve en &ccedil;ok 300 kilogram uranyumu elinde tutabilme izni veriyor. Anlaşma İran a 300 kilogramın &uuml;zerindeki uranyumu uluslararası piyasada satarak karşılığında doğal uranyum alabilme imkanı tanıyor. İranlı bilim insanı Muhsin Fahrizade ye d&uuml;zenlenen suikastın ardından mecliste &ccedil;ıkarılan ve &ouml;nceki h&uuml;k&uuml;metin itirazlarına rağmen 1 Aralık 2020 de nihai olarak onaylanan yasa ise İran Atom Enerjisi Kurumunun uranyumu en az y&uuml;zde 20 zenginleştirmeye başlamasını ve d&uuml;ş&uuml;k d&uuml;zeyli zenginleştirilmiş uranyum stoklarını artırmasını zorunlu kıldı. Bu kapsamda uranyum zenginleştirme tesislerine n&uuml;kleer anlaşma kapsamında kullanılmasına izin verilen IR-1 santrif&uuml;jleri yerine uranyumu daha hızlı zenginleştirebilen IR-2, IR-4 ve IR-6 santrif&uuml;jleri yerleştirildi. İran Atom Enerjisi Kurumu, s&ouml;z konusu yasa kapsamında 5 Ocak ta Fordo daki n&uuml;kleer tesiste Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) m&uuml;fettişlerinin g&ouml;zetiminde uranyumu y&uuml;zde 20 saflıkta zenginleştirdiklerini a&ccedil;ıkladı. Bunun &uuml;zerine n&uuml;kleer anlaşmanın tarafları Fransa, Almanya ve İngiltere, İran ın y&uuml;zde 20 saflıkta uranyum zenginleştirme faaliyetinden derin endişe duyduklarını bildirdi. İran bu kez 17 Nisan da y&uuml;zde 60 oranında uranyum zenginleştirdiğini duyurdu. D&ouml;nemin Dışişleri Bakan Yardımcısı Abbas Arak&ccedil;i de UAEA yı y&uuml;zde 60 d&uuml;zeyinde uranyum zenginleştirdiklerine dair bilgilendirdiklerini a&ccedil;ıkladı. İran bu s&uuml;re&ccedil;te UAEA ile iş birliğini de kısıtladı. İran, n&uuml;kleer silah &uuml;retiminde de kullanılabilen uranyum metali &uuml;retti Tahran ın uranyumu y&uuml;zde 20 ve y&uuml;zde 60 saflıkla zenginleştirmesi ciddi bir adım olarak g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor &ccedil;&uuml;nk&uuml; İran, n&uuml;kleer anlaşmaya imza atmadan &ouml;nce de y&uuml;zde 20 oranında zenginleştirilmiş uranyum &uuml;retiyordu. Uranyumun y&uuml;zde 20 ve &uuml;zerinde zenginleştirilmesi ise n&uuml;kleer bomba elde etmeye imkan sağlayacak y&uuml;zde 90 saflıkta par&ccedil;alanabilir uranyuma ulaşmak i&ccedil;in &ouml;nemli bir aşama olarak kabul ediliyor. İran, uranyum zenginleştirilme işlemlerinin yanı sıra n&uuml;kleer silah &uuml;retiminde de kullanılabilen uranyum metali &uuml;retmeye başladı. UAEA tarafından 17 Ağustos ta yapılan a&ccedil;ıklamada, İran ın İsfahan daki uranyum zenginleştirme tesislerinde y&uuml;zde 20 zenginleştirilmiş 200 gram uranyum metali &uuml;rettiği bilgisi verildi. Bu rakam 11 Şubat ta UAEA tarafından yapılan a&ccedil;ıklamada 3,6 gram olarak verilmişti. UAEA nın İran ın n&uuml;kleer programıyla ilgili 7 Eyl&uuml;l de yayımladığı son raporunda ise Tahran ın n&uuml;kleer silah &uuml;retmek i&ccedil;in kullanılabilecek y&uuml;ksek d&uuml;zeyde zenginleştirilmiş uranyum stokunu artırmaya devam ettiği ve y&uuml;zde 20 d&uuml;zeyinde 84,3 kilogram ve y&uuml;zde 60 d&uuml;zeyinde 10 kilogram uranyum zenginleştirdiğinin bilgisi verildi. İran Atom Enerjisi Kurumu S&ouml;zc&uuml;s&uuml; Behruz Kemalvendi 5 Kasım da yaptığı a&ccedil;ıklamada, y&uuml;zde 20 oranında zenginleştirilmiş uranyum miktarını 210 kilograma y&uuml;zde 60 oranında zenginleştirilmiş uranyum miktarını da 25 kilograma &ccedil;ıkardıklarını bildirdi. Tahran y&ouml;netimi, n&uuml;kleer silah &uuml;retebilecek kapasiteye erişebileceği ihtimaline y&ouml;nelik uluslararası endişelere, n&uuml;kleer programının barış&ccedil;ıl olduğunu ve uranyum metalinin sivil n&uuml;kleer programı doğrultusunda geliştirildiğini belirterek yanıt veriyor. İran, n&uuml;kleer anlaşmadaki ihlallerinin de Yaptırımların geri getirilmesi halinde ya da taraflardan birinin anlaşmadaki sorumluluklarını yerine getirmediği durumda İran ın n&uuml;kleer anlaşmadaki y&uuml;k&uuml;ml&uuml;l&uuml;klerini tamamen ya da kısmen durdurabileceğini &ouml;ng&ouml;ren n&uuml;kleer anlaşmadaki 26 ve 36 ncı maddeyi esas aldığını ve attığı adımların anlaşmayı ihlal etmediğini savunuyor. UAEA ile anlaşmazlık &ccedil;&ouml;z&uuml;lemedi UAEA Başkanı Rafael Mariano Grossi, İran&rsquo;ın n&uuml;kleer programının doğrulama ve g&ouml;zlem faaliyetlerinde yaşanan zorluklar ve kuruma bildirilmeyen s&ouml;z konusu 4 noktaya ilişkin a&ccedil;ıklığa kavuşturulmamış sorunları g&ouml;r&uuml;şmek &uuml;zere 23 Kasım da Tahran&rsquo;ı ziyaret etti. Grossi, İranlı yetkililerle g&ouml;r&uuml;şmelerin sonucuyla ilgili 24 Kasım da basına yaptığı a&ccedil;ıklamada, g&ouml;r&uuml;şmelerde uzlaşı sağlayamadıklarını ve İran ın n&uuml;kleer programına y&ouml;nelik doğrulama ve g&ouml;zlem faaliyetlerini s&uuml;rd&uuml;rmekte ciddi sorunlar yaşandığını s&ouml;yledi. İran Dışişleri Bakanı Abdullahiyan ise aynı g&uuml;n yaptığı a&ccedil;ıklamada, UAEA nın teknik konuları politize ettiğini ancak anlaşmanın m&uuml;mk&uuml;n olduğunun mesajını verdi. İran, yaptırımların tamamen kaldırılmasını, ABD ise İran ın anlaşmadaki taahh&uuml;tlerine d&ouml;nmesini istiyor ABD Başkanı Biden, selefi Trump d&ouml;neminde &uuml;lkesinin tek taraflı &ccedil;ekildiği anlaşmaya yeniden katılmaya hazır olduğunu a&ccedil;ıklamasına rağmen İran ile n&uuml;kleer anlaşmanın tarafları arasında nisanda Viyana da başlayan ve 6 tur devam eden m&uuml;zakerelere haziranda sonu&ccedil; alınamadan ara verildi. Taraflar, n&uuml;kleer anlaşmaya d&ouml;nme konusunda hemfikir olsa da ilk adımı kimin atacağı konusundaki anlaşmazlık aşılamadı. İlk altı turda, İran dahil t&uuml;m taraflar, anlaşmanın yeniden uygulanabilir hale gelmesi i&ccedil;in iki tarafın atması gereken eş zamanlı adımların &ccedil;oğunda ilerleme kaydettiklerini ve hızla &ccedil;&ouml;z&uuml;me varabilecekleri y&ouml;n&uuml;nde a&ccedil;ıklamada bulundu. Bu sırada İran da &ouml;nceki h&uuml;k&uuml;metin aksine Batı ya mesafeli ve n&uuml;kleer anlaşmanın &uuml;lkeye fayda sağlamadığını savunan muhafazakarların oluşturduğu yeni h&uuml;k&uuml;met g&ouml;reve geldi. Dışişleri Bakanı H&uuml;seyin Emir Abdullahiyan, n&uuml;kleer g&ouml;r&uuml;şmelere yeni h&uuml;k&uuml;metin bakışına dair ilk mesajı, 22 Ağustos ta mecliste yaptığı ve &ouml;nceki h&uuml;k&uuml;metin dış politika tercihlerini eleştirdiği konuşmada verdi. Abdullahiyan, Asya ve komşulara odaklı dış politika benimseyeceklerini vurgulayarak Dış politikamızı n&uuml;kleer anlaşmaya bağlamayacağız. N&uuml;kleer anlaşma bakanlığı olmayacağız. ifadesini kullandı. N&uuml;kleer anlaşmanın geleceği İran ile ABD arasındaki karmaşık meselelerin &ccedil;&ouml;z&uuml;m&uuml;ne bağlı İran, &uuml;lke ekonomisini aksatan ve Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi nin en &ouml;nemli g&uuml;ndemlerinden biri olan ağır yaptırımlardan kurtulmak i&ccedil;in Batı ile m&uuml;zakerelere ihtiya&ccedil; duyuyor. Bu bağlamda, 29 Kasım da başlayacak m&uuml;zakerelerde İran ile Batı arasında uzlaşma, Tahran ın n&uuml;kleer programındaki ciddi ilerleme ve İran ın ABD den anlaşmayı bir daha terk etmeyeceğine dair g&uuml;vence talep etmesi gibi &ccedil;eşitli karmaşık meselelerin &ccedil;&ouml;z&uuml;m&uuml;ne bağlı. Tahran, n&uuml;kleer programında anlaşma &ouml;ncesindeki seviyeleri aşmış durumda ve ABD Başkanı Biden ın sonraki ABD h&uuml;k&uuml;metinin n&uuml;kleer anlaşmadan &ccedil;ekilmeyeceğine dair g&uuml;vence verebilmesi i&ccedil;in s&ouml;z konusu anlaşmanın ABD Senatosunda anlaşma olarak onaylanması gerekiyor &ccedil;&uuml;nk&uuml; ABD yasalarına g&ouml;re, n&uuml;kleer anlaşma BMGK onayına rağmen ABD i&ccedil;in yalnızca bağlayıcılığı olmayan siyasi taahh&uuml;t h&uuml;km&uuml;nde. Yeni g&ouml;r&uuml;şmelerin de sonu&ccedil;suz kalması halinde İran ın daha hızlı uranyum zenginleştirme imkanı sağlayacak yeni nesil santrif&uuml;jler &uuml;reteceği ve Natanz ve Fordo daki uranyum zenginleştirme tesislerindeki santrif&uuml;j kapasitesini genişletme yoluna gidebileceğinden endişe ediliyor. Bu durumda da uluslararası toplumda İran ın n&uuml;kleer silah &uuml;retebilecek kapasiteye sahip olabileceğine dair endişeler dile getiriliyor. Buna karşılık Natanz kentinde yer alan &uuml;lkenin en b&uuml;y&uuml;k uranyum zenginleştirme tesisi olarak bilinen Şehid Ahmedi Ruşen N&uuml;kleer Merkezi ndeki santrif&uuml;j at&ouml;lyesine 2 Temmuz 2020 ve 11 Nisan 2021 de d&uuml;zenlenen ve İsrail in su&ccedil;landığı iki sabotaj saldırısının da İran ın bu kapasiteye erişmesini geciktirdiği tahmin ediliyor. ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken 13 Ekim de yaptığı a&ccedil;ıklamada, İran ile diplomasi s&uuml;recinin başarısız olması halinde Washington un diğer se&ccedil;enekleri devreye sokmak i&ccedil;in hazır olduğunu s&ouml;yledi.

İran ile nükleer anlaşma görüşmeleri yeniden başlıyor

Avusturya'nın başkenti Viyana'da başlayacak görüşmelere, AB koordinatörlüğünde İran ile nükleer anlaşmanın tarafları Rusya, Çin, İngiltere, Fransa ve Almanya (4+1) katılacak.

Öne Çıkanlar