Tarım topraklarımız alarm veriyor

Tarım ve gıda sekt&ouml;r&uuml;ne y&ouml;nelik yazılarımızı bundan sonraki d&ouml;nemde biraz daha &ccedil;eşitlendirmeye &ccedil;alışacağız. Konuları daha enine boyuna ele almak adına bundan b&ouml;yle sekt&ouml;r&uuml;n uzman isimleriyle ger&ccedil;ekleştireceğimiz r&ouml;portajları da sizlerle paylaşmaya &ccedil;alışacağız. İlk r&ouml;portajı Kahramanmaraş S&uuml;t&ccedil;&uuml; İmam &Uuml;niversitesi Ziraat Fak&uuml;ltesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme B&ouml;l&uuml;m&uuml; &Ouml;ğretim &Uuml;yesi Prof. Dr. Kadir Saltalı ile ger&ccedil;ekleştirdik. Yapılan araştırmalarda T&uuml;rkiye&rsquo;nin toprak verimliliğinin son 10 yılda y&uuml;zde 23 azaldığı belirtiliyor. Topraklarımız organik madde a&ccedil;ısından her ge&ccedil;en g&uuml;n fakirleşiyor. Peki, bunun temel nedenleri neler? Bu riski nasıl y&ouml;netiriz? Prof. Dr. Saltalı ile T&uuml;rkiye&rsquo;de toprakların mevcut durumunu değerlendirdik. T&uuml;rkiye nin toprak yapısı ve kalitesine baktığımızda karnesi nasıl? Topraklarımızın organik madde yapısı ne durumda? T&uuml;rkiye toprakları, Karadeniz b&ouml;lgesi hari&ccedil;, genellikle y&uuml;ksek pH&rsquo;lı ve fazla kire&ccedil;li. Topraklar organik maddece, azot ve fosfor bakımından yetersiz. Mikro bitki besin elementleri a&ccedil;ısından bakıldığında toprakların yaklaşık y&uuml;zde 49&rsquo;unda &ccedil;inko, y&uuml;zde 28&rsquo;inde demir noksanlığı ve bazı b&ouml;lgelerimizde de bor noksanlığı yaygın olarak g&ouml;r&uuml;lmektedir. T&uuml;m bu fakt&ouml;rler değerlendirildiğinde topraklarımızın verimlilik a&ccedil;ısından iyi olmadığı s&ouml;ylenebilir. Peki biraz daha somutlaştırmak gerekirse, organik madde i&ccedil;eriğine g&ouml;re sınıflandırma yaparsak T&uuml;rkiye&rsquo;deki tarım topraklarının durumu nasıl? Toprakları organik madde i&ccedil;eriğine g&ouml;re sınıflandırdığımızda eğer organik madde i&ccedil;eriği y&uuml;zde 1&rsquo;in altında ise &ldquo;&ccedil;ok az&rdquo;, y&uuml;zde 1-2 aralığında ise &ldquo;az&rdquo;, y&uuml;zde 2-3 aralığı i&ccedil;in &ldquo;orta&rdquo;, y&uuml;zde 3-4 seviyesi i&ccedil;in &ldquo;iyi&rdquo; ve y&uuml;zde 4&rsquo;ten fazla ise &ldquo;&ccedil;ok iyi ve y&uuml;ksek&rdquo; olarak değerlendirilir. T&uuml;rkiye topraklarının yaklaşık y&uuml;zde 65&rsquo;inde organik madde i&ccedil;eriği y&uuml;zde 2&rsquo;den az, y&uuml;zde 23&rsquo;&uuml;nde ise orta d&uuml;zeyde. Bu sınıflamaya g&ouml;re topraklarımızın organik madde i&ccedil;eriği az. Size g&ouml;re genel olarak toprakta olması gereken ideal organik madde oranı y&uuml;zde ka&ccedil;? Toprakların organik madde i&ccedil;eriği y&uuml;zde 3&rsquo;ten fazla olursa iyidir. Toprakların organik madde i&ccedil;eriğini y&uuml;zde 2&rsquo;den y&uuml;zde 3&rsquo;e doğru ne kadar yaklaşırsa o kadar iyidir. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; T&uuml;rkiye Karadeniz B&ouml;lgesi hari&ccedil;, kurak ve yarı kurak bir iklime sahip olduğu i&ccedil;in toprakların s&uuml;rekli işlenmesi ile organik madde hızla par&ccedil;alanmakta ve toprakların organik madde i&ccedil;eriği azalmaktadır. Peki hocam organik maddenin toprakların fiziksel &ouml;zellikleri &uuml;zerindeki etkisi ne? Organik madde, toprak str&uuml;kt&uuml;r&uuml;n&uuml; iyileştirir. Toprağa su girişini, su tutma kapasitesini ve toprak havalanmasını arttırırken, hacim ağırlığını d&uuml;ş&uuml;r&uuml;r, erozyonu &ouml;nler, kaymak tabakası oluşumunu engeller. Organik madde, toprak işlemeyi kolaylaştırır, koyu rengi ile toprağın sıcaklığını etkiler. Bu durumda kimyasal ve biyolojik etkileri de olduk&ccedil;a fazla sanırım&hellip; Kimyasal etkisi ş&ouml;yle&hellip; Organik maddenin ayrışması ile ortaya &ccedil;ıkan organik bileşikler, alınamayacak konumda olan bitki besin maddelerini alınabilir hale getirir. Topraklara dışarıdan gelecek etkiye karşı tamponlamasını sağlar, bitki besin maddesi sağlar. Biyolojik etkisine bakarsak&hellip; Toprak, mikroorganizmaların enerji ve besin kaynağıdır; mikrobiyal pop&uuml;lasyonu ve aktivitelerini arttırır. Toprak organik maddesindeki besinlerin her yıl yaklaşık y&uuml;zde 1-4&rsquo;&uuml; mikroorganizmaların d&ouml;n&uuml;şt&uuml;rmesiyle bitkilere yarayışlı halde gelir. Tarım topraklarımızda bilin&ccedil;siz şekilde &uuml;retim yapıldığı konusunda ortak bir kanı var. Bunun dışında toprakların organik madde bakımından fakir olmasının temel nedenleri neler? Bir&ccedil;ok fakt&ouml;r var&hellip; &Uuml;lkemizin kurak ve yarı kurak bir b&ouml;lgede olması, hayvan g&uuml;brelerinin topraklara uygulanmasındaki yetersizlikler, yeşil g&uuml;breleme bitkilerinin ekilmemesi, şehirsel organik atıkların yeterli d&uuml;zeyde organik g&uuml;breye d&ouml;n&uuml;şt&uuml;r&uuml;lememesi gibi fakt&ouml;rler var. Bunun yanında koruyucu ve azaltılmış toprak işleme uygulamasındaki yetersizlikler (toprağın &ccedil;ok işlenmesi organik maddenin ayrışmasını hızlandırır), anızların yakılması da &ouml;nemli bir fakt&ouml;r. Aslında t&uuml;m bunlarla toprağı ciddi anlamda da yoruyoruz o zaman&hellip; Tarımsal &uuml;retimde k&uuml;lt&uuml;rel ve teknik uygulamalar yapılsa dahi, beklenen verimin alınamamasına &lsquo;toprak yorgunluğu&rsquo; denir. İnsanların yorulduğu gibi, topraklar da canlı varlıklar olduğu i&ccedil;in yoruluyor. Topraklarımızın yorgun, zayıf ve organik madde bakımından zayıf olması tarımsal &uuml;r&uuml;nlerin verim ve kalitesinin d&uuml;şmesine neden olur. Toprak yorgunluğuna; her yıl aynı t&uuml;r bitkilerin ekilmesi (m&uuml;navebeli tarımın yapılmaması), topraklarda besin maddesi eksikliği, hastalık ve zararlıların ve belli organizma gruplarının artışı, her yıl aynı derinlikte s&uuml;r&uuml;m nedeniyle pulluk tabanın oluşması vb fakt&ouml;rler neden oluyor. Bunun &ouml;n&uuml;ne nasıl ge&ccedil;eriz? Toprakların analiz edilmesi ve analiz sonu&ccedil;larına g&ouml;re bitkilerin beslenmesi gerekir. Toprak yorgunluğunun &ouml;n&uuml;ne ge&ccedil;ebilmek i&ccedil;in m&uuml;navebeli tarım yapılması gerekir. Toprakların organik madde i&ccedil;eriğini artırabilmek i&ccedil;in ne yapmak lazım? Bunları maddeler halinde sıralamak gerekirse, 1- Hayvansal g&uuml;brelerin topraklara uygulanması, 2- Şehirsel organik atıkların ayrıştırılarak kompost haline getirilerek topraklara uygulamak, 3- Yeşil g&uuml;brelemeyi 3-4 yılda bir yapmak gerek. Mesela 3 yılda bir yeşil g&uuml;bre bitkisine teşvik verilebilir. Yeşil g&uuml;breleme nedir hocam? Yeşil g&uuml;breleme ama&ccedil;lı bitkilerin (&Uuml;&ccedil;g&uuml;l, hardal, yulaf, arpa, darı, &ccedil;im, yonca, fasulye, fiğ, bezelye vb bitkiler) ekilip &ccedil;i&ccedil;eklenme d&ouml;neminden &ouml;nce s&uuml;r&uuml;lerek toprak altına getirilmesine yeşil g&uuml;breleme diyoruz. Toprakların korunması ve kalitesinin artırılmasına y&ouml;nelik başka neler yapılmalı? Anızların yakılmaması gerekir. Anızların mekanik par&ccedil;alayıcılar ile par&ccedil;alanarak toprak ile karıştırılması gerekir. Torf, leonardit, gidya gibi organik k&ouml;kenli materyallerin topraklara uygulanması lazım. Bunun yanında koruyucu toprak işleme ve azaltılmış toprak işleme y&ouml;ntemlerinin yaygınlaştırılması gerekir. Ayrıca toprakların organik madde i&ccedil;eriğine g&ouml;re &ccedil;ift&ccedil;ilere bir destek sisteminin devreye sokulmasında fayda var. Mesela taban olarak organik madde i&ccedil;eriği y&uuml;zde 2-3 arası olan topraklara dekar başına 25 TL, y&uuml;zde 3&rsquo;ten fazla olana 50 TL gibi destek sistemleri b&ouml;lgelere g&ouml;re uyarlanabilir. Peki hocam toprağın organik madde bakımından zengin ya da fakir olması ne anlama geliyor? Toprakların organik madde i&ccedil;eriğinin iyi olması toprak kalitesini ve sağlını artırır. Kaliteli ve sağlıklı topraklarda yetişen &uuml;r&uuml;nlerin verim ve kalitesi daha iyi olur. Topraklarda organik madde i&ccedil;eriğinin iyi olması, bitki beslemek i&ccedil;in kimyasal g&uuml;bre kullanımını azaltır. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; organik maddenin ayrışması ile ortaya &ccedil;ıkan organik asitler topraklarda alınamaz konumda olan bitki besin maddelerini alınabilir hale getirir. Topraklara uygulanan besin maddelerinin bitkiler tarafından alınamaz konuma d&ouml;n&uuml;şmesini azaltır. Uygulanan g&uuml;breden bitkinin yararlanma oranını artırır. Yani aslında karşımıza yine kalite fakt&ouml;r&uuml; &ccedil;ıkıyor&hellip; Tabii ki&hellip; Toprak kalitesi; toprakların &uuml;retim ve verim g&uuml;c&uuml;n&uuml; yerine getirebilme kabiliyetidir. Kalitesi iyi olan toprakların verim g&uuml;c&uuml; iyi, kalitesi zayıf olan toprakların verim g&uuml;c&uuml; zayıf olur. Tarım yapılan bir toprakta teknik tarımsal uygulamalar yapıldığı takdirde verim ve kalitede azalma oluyorsa toprağın kalitesi zayıf demektir. Toprak kalitesinin fiziksel (toprak b&uuml;nyesi, yapısı, hacim ağırlığı, toprağa suyun girişi, toprağın su tutma g&uuml;c&uuml;), kimyasal (pH, tuzluluk, mineral N,P,K) ve biyolojik (mikrobiyal karbon ve azot, toprak solunumu, toprakta canlı miktarı vb) g&ouml;stergeleri vardır. Bu g&ouml;stergeleri hemen hemen t&uuml;m&uuml;n&uuml; olumlu y&ouml;nde etkileyen ana fakt&ouml;r toprak organik maddesidir. Mesela toprağın organik maddesi artarsa kimyasal g&uuml;bre kullanımı hangi oranda azalabilir? Topraklarda y&uuml;zde 1 organik madde artışı kimyasal g&uuml;bre kullanımını y&uuml;zde 10-15 azaltırken, verim ve kaliteyi de yine y&uuml;zde 10-15 artırabilir. Genellikle kimyasal g&uuml;brelerin hammaddelerinin ithal edildiği d&uuml;ş&uuml;n&uuml;ld&uuml;ğ&uuml;nde, toprakların organik madde i&ccedil;eriğini artırarak dışarı d&ouml;viz &ccedil;ıkışı azaltılabilir. Dışarı d&ouml;viz &ouml;deyeceğimize bu kaynakları &ccedil;ift&ccedil;ilere verelim ve toprakların organik madde i&ccedil;eriğini artıralım. Konuya biraz daha geniş a&ccedil;ıdan bakalım&hellip; T&uuml;m bu ger&ccedil;ekler ve şartlar altında tarımsal &uuml;retim stratejimizi nasıl belirlememiz gerekir? Nasıl bir &uuml;retim ile hem toprağı korur, hem de kaliteli ve verimli &uuml;r&uuml;nler alırız? Toprağı tarıma (bitkiye) uydurmak yerine, tarımı (bitkiyi) toprağa uydurmak gerekir. Yani bir b&ouml;lgede tarım yapılacaksa b&ouml;lge toprakları fiziksel, kimyasal ve biyolojik &ouml;zellikleri araştırıldıktan sonra ekolojik olarak b&ouml;lgeye adapte olabilecek tarım &uuml;r&uuml;nleri yetiştirilmeli. Her bitkinin toprak ve ekolojik istekleri farklıdır. Kirlenmiş topraklarda ve ağır metal i&ccedil;eriği y&uuml;ksek olan topraklarda (doğal olarak kirli) her istediğiniz bitkiyi yetiştirirseniz, topraktaki ağır metal gıda zincirine karışır ve insanlara ulaşır. Bunun &ouml;n&uuml;ne ge&ccedil;ebilmek i&ccedil;in tarım &uuml;r&uuml;nlerinin hangi bitkinin metalleri k&ouml;kte biriktirdiği, hangi bitkilerin metali &uuml;st organlara ve &uuml;r&uuml;ne taşıdığının araştırılmasında fayda var. Metali k&ouml;kte biriktiren bitkiyi yetiştirirseniz daha sağlıklı gıdayı elde etmiş olursunuz. Bu noktada detaylı araştırmalara ihtiya&ccedil; var. Bu noktada &ccedil;ift&ccedil;inin tarımsal &uuml;retim ger&ccedil;ekleştirirken dikkat etmesi gereken temel noktalar neler? &Ccedil;ift&ccedil;iler, g&uuml;brelemeleri toprak analiz sonu&ccedil;larına g&ouml;re yapmalı. Tarım ila&ccedil;larını &ouml;nerilen dozda kullanmalı. Tarım ilacı kullanıldıktan sonra &ouml;nerilen s&uuml;reden &ouml;nce &uuml;r&uuml;n hasadı yapılmamalı. İlacın yarılanma &ouml;mr&uuml;n&uuml; tamamlaması, yani zararlı etkisinin azalması ya da yok olması gerekir. Yukarıda değindiğimiz gibi toprak yorgunluğunu giderici tedbirler almalı ve toprakların organik madde i&ccedil;eriğini artırıcı uygulamalar yapmalı. İklim değişikliğinin tarımsal &uuml;retim &uuml;zerindeki olumsuz etkilerini her ge&ccedil;en g&uuml;n daha &ccedil;ok hisseder hale geldik. İklim değişikliği topraklarımızı nasıl etkiliyor ve gelecekte ne y&ouml;nde etkileyecek? İklim değişimi ve kuraklığın tarımsal &uuml;retim &uuml;zerinde olumsuz etkisi olacağı kesin. İklim değişimine bağlı olarak yağış d&uuml;zeninde ve yağış şiddetinde de değişiklikler oluyor. Şiddetli yağışlar ile yery&uuml;z&uuml;ne ulaşan yağmur suyu, toprakların suyu infiltre etme (suyun toprağa girişi ve toprak i&ccedil;erisindeki hareketi) g&uuml;c&uuml;nden fazla olduğu zaman, sular y&uuml;zey akışına ge&ccedil;iyor ve toprak i&ccedil;erisine sızamıyor. B&ouml;ylece hem yeraltı su rezervi azalıyor hem de y&uuml;zeydeki verimli topraklar erozyonla kayboluyor. Toprakların infiltrasyon kapasitesini artırabilmek i&ccedil;in toprakların organik madde i&ccedil;eriği artırmamız gerekir. İklim değişikliği gelecekte en &ccedil;ok hangi b&ouml;lgeleri etkileyecek? &Uuml;lkemizde iklim değişimi ve kuraklıktan en fazla etkilenecek b&ouml;lgelerimiz İ&ccedil; Anadolu, G&uuml;neydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu b&ouml;lgesinde Iğdır ilimiz. Bu b&ouml;lgelerde ve alanlarda y&uuml;ksek &ccedil;&ouml;lleşme riski mevcut. Bu riskleri en aza indirmek adına acil &ouml;nlem planları arasında neler olmalı? Tarımsal desenin toprağa uydurulması gerekir. Toprağı tarıma uydurmaya kalkarsak beklenen verimi alamayız ve iklim değişimi ve kuraklıktan olumsuz etkileniriz. O y&uuml;zden bu b&ouml;lgelerimiz i&ccedil;in ekolojik risk fakt&ouml;rleri dikkate alınarak, tarımsal &uuml;retim deseninde değişikliğe gidilmesinde fayda var. Kuraklığa dayanıklı bitkilerin yetiştirilmesi, az su t&uuml;keten bitkilerin ekilmesi, damla ve basın&ccedil;lı sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması, toprakların organik madde i&ccedil;eriğini artırıcı tarımsal uygulamaların desteklenmesi gerekir. Sonu&ccedil; itibariyle toprak sadece inorganik bir k&uuml;tle olmayıp, havayı, suyu, organik maddeyi i&ccedil;ermekte ve i&ccedil;erisinde &ccedil;eşitli canlıları da (&ccedil;eşitli makro ve mikro organizma) barındırmakta. Bir gram toprakta 1 milyardan fazla canlı (Bakteri, mantar, alg, liken, protozo, karınca, solucan vb.) bulunmaktadır. Toprak canlılarının en &ouml;nemli besin ve enerji kaynağı organik maddedir. &Ouml;l&uuml; bitkisel ve hayvansal materyaller organik maddeyi oluşturmaktadır. S&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir tarım i&ccedil;in toprak kalitesinin muhafaza edilmesi ve geliştirilmesi kritik &ouml;neme sahip. Prof. Dr. Kadir Saltalı ile tarımın s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilirliliği a&ccedil;ısından en kritik varlıklarımızın başında gelen toprağın fotoğrafını &ccedil;ekmeye &ccedil;alıştık. R&ouml;portajlara devam edeceğiz. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Tarım topraklarımız alarm veriyor

Diğer Yazılar