Kırmızı et üretiminde temel sorunlar ve kırmızı etin geleceği

Kurban Bayramı yaklaşırken et ve s&uuml;t konusu g&uuml;ndemden d&uuml;şecek gibi g&ouml;z&uuml;km&uuml;yor. Arzda yaşanan sıkıntılar, fiyatlardaki y&uuml;kseliş ve talepteki d&uuml;ş&uuml;ş piyasanın dengelerini iyiden iyiye bozmuş durumda. Umarım yanılırım ama mevcut politikalara bakılırsa yakın vadede pek de d&uuml;zelecek gibi g&ouml;r&uuml;nm&uuml;yor. Bunun farkında olan sekt&ouml;r temsilcileri de kendi bakış a&ccedil;ılarıyla konuya ilişkin g&ouml;r&uuml;şlerini bildiriyor ya da rapor niteliğinde tespitlerde bulunup &ouml;nerilerini yetkililerle paylaşıyor. Bize de s&ouml;z konusu &ccedil;alışmaları zaman zaman bilgi notu olarak g&ouml;ndererek haberdar ediyorlar. Kurban Bayramı &ouml;ncesi iki sekt&ouml;r temsilcisinin paylaştığı notları sizlerle de paylaşmak istiyoruz. İlki, Fazlı Yal&ccedil;ındağ a ait... &Ouml;nceki d&ouml;nem T&uuml;rkiye Kasaplar Federasyonu Başkanlığı g&ouml;revinde bulunan Fazlı Yal&ccedil;ındağ, şu an Ankara Kasaplar Odası Başkanı olarak g&ouml;revini s&uuml;rd&uuml;r&uuml;yor. Yal&ccedil;ındağ ve ekibinin ge&ccedil;tiğimiz g&uuml;nlerde &ldquo;Kırmızı et &uuml;retiminde temel sorunlar&rdquo; başlığıyla yayınladıkları raporda T&uuml;rkiye&rsquo;nin hayvancılığına ilişkin &ccedil;arpıcı tespitler var. Raporun giriş b&ouml;l&uuml;m&uuml;nde, kırmızı et &uuml;retiminde ge&ccedil;mişten gelen ve bir t&uuml;rl&uuml; &ccedil;&ouml;z&uuml;mlenemeyen &ouml;nemli yapısal sorunlar bulunduğu kaydedilerek, şu ifadelere yer veriliyor: Bu temel sorunlar arasında; &ccedil;iğ s&uuml;t fiyatlarının dengelenmemesi, s&uuml;t sığırcılığındaki istikrarsızlık, s&uuml;t ineklerinin kesime g&ouml;nderilmesi, besilik materyal sıkıntısı, buzağı ve kuzu kayıpları, hastalıklar ve &ccedil;eşitli nedenlerle hayvan kaybı, T&uuml;rkiye&rsquo;ye &ouml;zg&uuml; bir et&ccedil;i sığır ırkının bulunmaması, hayvan ıslahı politikasındaki eksiklikler, aile işletmeciliğinin s&uuml;rekli kan kaybetmesi, &ccedil;ayır ve meraların kullanılamaz hale gelmesi, kaba yem &uuml;retimindeki kısıt, sanayi yeminde aşırı fiyat artışı, besicilikte girdi maliyetlerinin y&uuml;ksekliği, &uuml;retimde yetersizlik, &uuml;lkesel boyutta kesim standardı uygulanmaması, karkas i&ccedil;in sınıflandırma yapılmaması vb sayılabilir. Kırmızı ette yaşanan problem satış noktasında değil, &uuml;retim noktasından kaynaklanmaktadır. Tarım ve Orman Bakanlığının &uuml;lkenin hayvancılık politikasını belirleyip y&uuml;r&uuml;tebilmesi veya hayvancılık sekt&ouml;r&uuml;nde faaliyet g&ouml;sterenlerin yatırımlarını planlayabilmesi i&ccedil;in hayvancılıkla ilgili doğru verilere ihtiya&ccedil; olduğu kaydedilen raporda, T&uuml;rkiye de kırmızı et &uuml;retiminin y&uuml;zde 50 ye yakın b&ouml;l&uuml;m&uuml;n&uuml; &uuml;reten 100 e yakın b&uuml;y&uuml;k &uuml;reticinin piyasada et fiyatlarının oluşumunda s&ouml;z sahibi konumda olduğu iddia ediliyor. Raporda şu ifadeler dikkat &ccedil;ekiyor: İthalata rağmen kesim fiyatlarında devam eden y&uuml;kseliş, t&uuml;keticilerin sınırlı olan satın alma g&uuml;c&uuml;yle kriz s&uuml;reci y&ouml;netilemez noktaya getirmiştir. Y&uuml;kselen karkas kesim fiyatlarına paralel olarak artan besilik dana fiyatları sekt&ouml;r&uuml; kısır bir d&ouml;ng&uuml;ye sokmuştur. &Uuml;lkemizde Perakendeciler Derneği (PERDER) &uuml;yesi 3-5 zincir mağazacılık sistemine satılan ithal etler mağaza sahiplerini zengin etmekten başka hi&ccedil;bir amaca yaramamıştır. Ankara Kasaplar Odası nın raporunda kırmızı et &uuml;retiminde temel sorunlar 10 başlık halinde ş&ouml;yle &ouml;zetleniyor: 1 - A&ccedil;ıklanan b&uuml;y&uuml;kbaş ve k&uuml;&ccedil;&uuml;kbaş hayvan varlığı ger&ccedil;eği yansıtmamaktadır: Hayvan &uuml;reticileri bazı devlet desteklerinden (TMO&rsquo;dan yem ham maddesi vb) yararlanmak i&ccedil;in hayvan sayısını y&uuml;ksek g&ouml;sterebilmektedir. &Uuml;reticiler &ouml;len veya kesilen hayvanların d&uuml;ş&uuml;mlerini tam olarak yapmamaktadır. Tarım ve Orman İl M&uuml;d&uuml;rl&uuml;kleri başarısız olarak değerlendirilmemek i&ccedil;in sayıları y&uuml;ksek g&ouml;sterebilmektedir. Besi ahırlarında kapasitenin &ccedil;ok altında hayvan mevcuttur. Hayvan pazarları adeta boş durumdadır. Et &uuml;retim istatistikleri ithalat yoluyla gelen kesimlik hayvan ve et ithalat verilerini de kapsamaktadır. 2- Besicilik modelinde yapısal sorunlar bulunmaktadır: Kendi ineğinin yavrularını besleyerek et &uuml;retecek hale getirilen ger&ccedil;ek &uuml;retici neredeyse yok noktasındadır. Bir yandan dana, bir yandan yem alınarak yapılan fason besicilik modeli pahalı &uuml;retimi de beraberinde getirmektedir. K&uuml;&ccedil;&uuml;k ve orta &ouml;l&ccedil;ekli besicilik modeli s&uuml;rekli kan kaybetmektedir. 3- Hayvan beslemede kullanılan girdiler besiciler i&ccedil;in &ccedil;ok y&uuml;ksektir: Sanayi yemi fiyatları &ccedil;ok y&uuml;ksek. Yem hammaddesinde dışa bağımlılık s&ouml;z konusu. Kaba yem &uuml;retimi besicinin ihtiyacını karşılamamaktadır. Zirai &uuml;retimdeki &ccedil;ayır ve yem bitkisi doğru hasat yapılarak tam olarak değerlendirilmemektedir. İllerde kaba yem borsası bulunmaması eksikliktir. 4- Damızlık hayvanlar kesime gitmektedir: S&uuml;t fiyatlarına yapılan baskı, kuraklık ve y&uuml;ksek yem fiyatları nedeniyle damızlık s&uuml;t inekleri ve d&uuml;veler kesilmektedir. 1 Kg s&uuml;t-1.5 Kg yem paritesi bozulmuştur. &Ccedil;iğ s&uuml;t fiyatı &uuml;retim maliyetini karşılamamaktadır. 5- Tavsiye &ccedil;iğ s&uuml;t fiyatları gecikmeli olarak ve sanayiciler tarafından belirlenmektedir: Tavsiye &ccedil;iğ s&uuml;t fiyatlarının d&uuml;nyada olduğu gibi Tarım ve Orman Bakanlığınca a&ccedil;ıklanmalıdır. Fiyatlar aylık olarak a&ccedil;ıklanmalıdır. Hastalıktan ari işletmelerden elde edilen s&uuml;tler teşvik edilmeli, ari işletmelerin &ccedil;evresindeki işletmeler de sisteme dahil edilerek b&ouml;lgeselleşmeye ge&ccedil;ilmelidir. 6- Kesimhanelerde &uuml;lke genelinde bir &ouml;rnek bir kesim standardı uygulanmamaktadır: Bazı kesimhanelerde yağlı kesim, bazı kesimhanelerde yağsız kesim uygulanmaktadır. Kesimhanelerde mevzuatta belirtilen karkas tanımına uygun olarak &uuml;lke genelinde bir &ouml;rnek bir kesim standardı uygulanmalıdır. Kesimhanelerde mevzuat gereği resmi veteriner hekimlerce uygulanan sağlık işareti izlenebilirlik a&ccedil;ısından etkin şekilde takip edilmelidir. Toptancı, perakendeci ve kasaplara bir &ouml;rnek bir kesim standardı uygulanmış karkas verilmesi sağlanmalıdır. &Uuml;lke genelinde karkas etin sığır ve koyun olarak damgalanması yerine dana, inek vb ayrım yapılması sağlanmalıdır. &Uuml;lkemizde kesimhanelerde karkas et i&ccedil;in sınıflandırma yapılması hen&uuml;z uygulanmamakta olup, gecikmeden uygulanması sağlanmalıdır. 7- T&uuml;keticilerin gelirleri ve alım g&uuml;c&uuml; d&uuml;ş&uuml;kt&uuml;r: Temel gıda maddesi satın almada sıkıntılar yaşanmaktadır. T&uuml;keticiler i&ccedil;in kapsamlı bir et ve s&uuml;t alım desteği uygulaması bulunmamaktadır. D&uuml;ş&uuml;k gelir d&uuml;zeyindeki t&uuml;keticilere et alım desteği programı değerlendirilmelidir. 8- İthal edilen etlerin hangi kalitede olduğu bilinmemektedir: ESK tarafından perakendeciye se&ccedil;me imkanı verilmemektedir. Satış yerleri ve t&uuml;keticilerin doğru bilgilendirilmesi i&ccedil;in, ithal edilen taze soğutulmuş veya dondurulmuş karkas etlerin hangi kalitede olduğu şeffaf&ccedil;a paylaşılmalıdır. Lop et ithalatı yapılmamalıdır. Eğer lop et ithalatı yapılacaksa satış yerleri ve t&uuml;keticilerin doğru bilgilendirilmesi i&ccedil;in, Lop et ithalatında etin hangi kısımlarının olduğu şeffaf&ccedil;a paylaşılmalı ve izlenebilirlik sağlanmalıdır. İthal etlerin &ldquo;yerli ve milli et veya &uuml;r&uuml;n&rdquo; olarak pazarlanmasına m&uuml;saade edilmemelidir. 9- Hayvancılık sekt&ouml;r&uuml;n&uuml;n b&uuml;t&uuml;nc&uuml;l yaklaşımla ele alınmalı ve geliştirilmelidir: &Uuml;lkemizdeki kırmızı et, beyaz et, s&uuml;t, yumurta arzı ve t&uuml;ketimi dikkate alınarak hazırlıklı olunmalı, akılcı, kalıcı ve s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir politikalarla hayvansal &uuml;retim mutlak surette artırılmalıdır. K&uuml;&ccedil;&uuml;kbaş hayvan &uuml;retimindeki t&uuml;ketimindeki pay mutlaka artırılmalıdır. Beyin ve v&uuml;cut gelişimi i&ccedil;in en &ouml;nemli bir gıda olan kırmızı et &uuml;retiminde kendimize yeter d&uuml;zeyde ve hatta ihracat yapacak konumda olunmalıdır. İlgili mesleki ve sekt&ouml;rel kuruluşlar, ilgili fak&uuml;ltelerin sekt&ouml;r&uuml;n b&uuml;t&uuml;nc&uuml;l yaklaşıma katılımı sağlanmalıdır. 10- Destekleme ile ilgili mevzuat ve d&uuml;zenlemeler yılın başında &ccedil;ıkartılmalı ve geleceğe y&ouml;nelik &ccedil;ok yıllık olarak uygulanmalıdır: Yılın sonunda &ccedil;ıkarılan ve ge&ccedil;mişe y&ouml;nelik y&uuml;r&uuml;rl&uuml;ğ&uuml; olan mevzuat ve d&uuml;zenlemeler uygulamada sıkıntı yaratmaktadır. Destekleme uygulamaları &ccedil;ok yıllık planlanmalı ve sık sık değiştirilmemelidir. Satın alma g&uuml;c&uuml; d&uuml;ş&uuml;k olan t&uuml;keticiler i&ccedil;in destekleme modeli geliştirilmelidir. Kasap iş yerlerinin işletim giderleri (Kira ve stopaj, Elektrik, su vb) ile hijyen uygulama maliyetini azaltıcı destekleme modeli geliştirilmelidir. Geleneksel ve y&ouml;resel &uuml;retim (d&ouml;vme sucuk, kasap sucuğu vb) i&ccedil;in destekleme modeli geliştirilmelidir. T&Uuml;RKİYE DE KIRMIZI ETİN GELECEĞİ Gelelim ikinci g&ouml;r&uuml;şe... O da Hasan Kılın&ccedil; a ait... Ankara Damızlık Koyun Ke&ccedil;i Yetiştiricileri Birliği Başkanı olan Hasan Kılın&ccedil; aynı zamanda ziraat m&uuml;hendisi. Dolayısıyla konuya b&uuml;t&uuml;nc&uuml;l a&ccedil;ıdan hakim. Hem hayvancılık yapıyor hem de hayvancılık a&ccedil;ısından olmazsa olmaz kabul edilen kendi yemini yetiştiriyor. Hasan Kılın&ccedil; ın T&uuml;rkiye de Kırmızı Etin Geleceği başlığı ile paylaştığı bilgi notunu noktasına virg&uuml;l&uuml;ne dokunmadan sizinle paylaşıyoruz: Tarihte ilk defa bu yıl b&uuml;y&uuml;kbaş et fiyatı k&uuml;&ccedil;&uuml;kbaş et fiyatını ge&ccedil;ti yani ilk defa dana eti kuzu eti fiyatını aştı. O y&uuml;zden de en ucuz olan et &uuml;r&uuml;n&uuml; kıyma şu an kuzu etinden daha pahalı duruma geldi. K&uuml;&ccedil;&uuml;kbaş yetiştiriciliğindeki sorunlar giderilmezse bu d&uuml;ş&uuml;ş biR s&uuml;re daha (1-2 yıl) devam eder ve bug&uuml;nk&uuml; dana etinin durumuna d&ouml;n&uuml;şebilir. Dana etindeki fiyat artışı, son 3-4 yıldır uygulanan s&uuml;t fiyat politikası ve devletin doğrudan piyasa fiyatlarına m&uuml;dahalesi sonucunda oluşmuştur. Son yıllarda s&uuml;t fiyatının belirlenmesindeki yanlış politikalar &uuml;lke i&ccedil;indeki damızlık b&uuml;y&uuml;kbaşların kesime gitmesini teşvik etmiştir. Bu da belli bir s&uuml;re et fiyatlarının d&uuml;ş&uuml;ş&uuml;ne sebep olmuş ve ardından daha b&uuml;y&uuml;k artışlarla kırmızı et arz sıkıntısına sebep olmuştur. Bu sıkıntının da en &ccedil;ok k&uuml;&ccedil;&uuml;k işletmeleri etkilediğini ve T&uuml;rkiye de s&uuml;t &uuml;retiminin y&uuml;zde 80&rsquo;inin k&uuml;&ccedil;&uuml;k işletme olduğunu d&uuml;ş&uuml;nd&uuml;ğ&uuml;m&uuml;zde gelen bu et ve s&uuml;t sıkıntısın hi&ccedil; de s&uuml;rpriz olmadığını belirtmek isterim. Ge&ccedil;miş yıllarda da s&uuml;rekli bu durumu dile getirdiğimizi, yurt i&ccedil;inde damızlık kesim olduğunu ve piyasada g&ouml;receli arz fazlası oluştuğunu ve bunun da fiyatları d&uuml;ş&uuml;rd&uuml;ğ&uuml;n&uuml;, ileriki zamanlar i&ccedil;in tehlikeli olduğunu s&ouml;ylemiştik. Şimdi k&uuml;&ccedil;&uuml;kbaşta da aynı sorunla karşıyayız. Şuan k&uuml;&ccedil;&uuml;kbaşta &ouml;zellikle &ccedil;oban sorunundan dolayı ve işletme sahiplerinin de yaş ortalamasının y&uuml;ksek olmasından kaynaklı (yaş ortalaması 60&rsquo;ın &uuml;st&uuml;nde) hızla damızlık kesimler ger&ccedil;ekleşmektedir. Bu da k&uuml;&ccedil;&uuml;kbaş etinin g&ouml;receli olarak arz fazlasına sebep olmaktadır. &Ccedil;ok değil, 1-2 yıl sonra k&uuml;&ccedil;&uuml;kbaşta da et sıkıntısı yaşayacağız. Piyasadaki et ve s&uuml;t arzının fazla g&ouml;z&uuml;kmesinin bir nedeni de t&uuml;keticinin alım g&uuml;c&uuml;n&uuml;n d&uuml;ş&uuml;k olması, t&uuml;ketilmesi gereken kırmızı et ve s&uuml;t miktarının &ccedil;ok altında t&uuml;ketilmesidir. Yani ortalama kişi başı t&uuml;ketimin d&uuml;ş&uuml;k olması da nedenlerden birisidir. (&Uuml;lkedeki ekonomik şartlardan dolayı). &Ouml;rneğin t&uuml;ketilmesi gereken ortalama kişi başı kırmızı et 25 kg/yıl&rsquo;dır ama T&uuml;rkiye&rsquo;de 14 kg/yıl&rsquo;dır. Ancak son 2 yılda 7 kg/yıl a kadar d&uuml;şm&uuml;şt&uuml;r. Diğer bir sorun da istatistiksel verilerin tutulmasındaki sorunlar ve istatistiklerin ger&ccedil;eği yansıtmamasıdır. &Ouml;rneğin T&uuml;rkiye&rsquo;de şu anda 2022 yılı resmi istatistiğine g&ouml;re yaklaşık 18 milyon b&uuml;y&uuml;kbaş ve 56 milyon k&uuml;&ccedil;&uuml;kbaş bulunmaktadır. Oysa T&uuml;rkiye de kişi başı t&uuml;ketime bakılarak 85 milyon x 14 kg = 1.190.000 ton ete karşılık gelmektedir. Bu değerin 0,25 kg kemiği de eklediğimizde 1.488.000 ton karkas et ihtiyacımız ortaya &ccedil;ıkmaktadır. Bunu da ortalama 350 kg karkas bir dana olarak hesapladığımızda 4.250.000 danaya tekab&uuml;l etmektedir. Bunun y&uuml;zde 12,5 inin k&uuml;&ccedil;&uuml;kbaştan karşılandığını d&uuml;ş&uuml;nd&uuml;ğ&uuml;m&uuml;zde 3.72 milyon dana yeterli gelmektedir (Şuan 7 kg/yıl t&uuml;kettiğimiz d&uuml;ş&uuml;nd&uuml;ğ&uuml;m&uuml;zde bu dana sayısının yarısının bile yeterli olduğunu d&uuml;ş&uuml;nebiliriz). İstatistiklere g&ouml;re, şu an bu rakamın iki katından fazla yaklaşık 7-8 milyon dana var olduğuna g&ouml;re neden fiyatlar bu d&uuml;zeyde y&uuml;ksek ger&ccedil;ekleşmektedir. Bu rakamlar &uuml;zerinden desteklemeler de y&uuml;r&uuml;t&uuml;ld&uuml;ğ&uuml; i&ccedil;in desteklemeler hedefine ulaşmamaktadır. Haksız gelire sebep olmaktadır. K&uuml;&ccedil;&uuml;kbaşta ise 56 milyon varlığımızın her yıl 25 milyonunun et olarak piyasaya s&uuml;r&uuml;ld&uuml;ğ&uuml;n&uuml; d&uuml;ş&uuml;nd&uuml;ğ&uuml;m&uuml;zde bunun 8 bu&ccedil;uk milyonunun (kırmızı et t&uuml;ketiminin %12,50 olduğunu d&uuml;ş&uuml;nd&uuml;ğ&uuml;m&uuml;zde) t&uuml;ketildiğini geri kalan yaklaşık 16.5 milyonun nerede olduğunu bilmiyoruz. Bunun yaklaşık 920 binini ihra&ccedil; edildiğini d&uuml;ş&uuml;n&uuml;rsek yaklaşık 15.5 milyon k&uuml;&ccedil;&uuml;kbaş hayvan fazla g&ouml;z&uuml;kmektedir. Sonu&ccedil; olarak, işletmelerin acil ihtiyacı olan bakıcı ve &ccedil;oban sorunun &ccedil;&ouml;z&uuml;lmesi gerekmektedir. Mutlaka işletme belgesine dayalı olarak yurtdışından bu işletmelere kontroll&uuml; bir şekilde bakıcı ve &ccedil;oban sağlanmalıdır. T&uuml;rkiye&rsquo;nin artık kendi iş dinamikleriyle &ccedil;oban ve bakıcı tedarik etmesi m&uuml;mk&uuml;n g&ouml;z&uuml;kmemektedir. Bu ger&ccedil;ek g&ouml;z &ouml;n&uuml;nde bulundurarak &ccedil;&ouml;z&uuml;m &uuml;retilmelidir. İstatistiklerin bir an &ouml;nce d&uuml;zeltilmesi ve destekleme sisteminin zamanında ve daha sağlıklı istatistik verilerine g&ouml;re yapılmalıdır. (Veriler yetiştiriciden doğruluğu cezalandırıcı y&ouml;ntemlerle değil &ouml;zendirici y&ouml;ntemlerle toplanmalı) Destekleme politikaları mutlaka k&uuml;&ccedil;&uuml;k işletmeler g&ouml;z &ouml;n&uuml;nde bulundurularak ve bu işletmelere pozitif ayrım yapılarak uygulanmalıdır. Birlik ve kooperatif yapıları değiştirilmeli y&ouml;netimleri daha profesyonel eğitimli kişilerce y&uuml;r&uuml;t&uuml;lmelidir. Pasif (tabela) birlikler mutlaka kapatılmalı yetiştirici birden fazla &ouml;rg&uuml;tlere y&ouml;nlendirilmemelidir. S&uuml;t ve et fiyatlarına devlet m&uuml;dahaleleri t&uuml;keticinin alım g&uuml;c&uuml;ne g&ouml;re değil, &uuml;retim maliyetlerine g&ouml;re yapılmalıdır. Aksi takdirde s&uuml;rekli ithalata dayalı bir politika g&uuml;d&uuml;lmek zorunda kalınacaktır. &Ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki yıllarda d&uuml;nyadaki iklim değişikliği kuraklık vs. g&ouml;z &ouml;n&uuml;nde bulundurulduğunda kırmızı et &uuml;retimimizin i&ccedil; dinamiklerle &uuml;retilmesi gerekliliği daha da &ouml;nem arz etmektedir. Yoksa s&uuml;rekli kırmızı et g&uuml;ndemimizde olacaktır. Bize gelen g&ouml;r&uuml;şler bu şekilde. Katıldığınız ya da katılmadığınız noktalar olabilir ama sonu&ccedil;ta işlerin iyi gitmediği ve d&uuml;zeltilmesi gereken pek &ccedil;ok nokta olduğu ortada. Sekt&ouml;r&uuml;n nabzını tutmak ve gidişatı aktarmak adına bize ulaşan bu t&uuml;r rapor ve bilgi notlarını zaman zaman paylaşmaya devam edeceğiz. İRFAN DONAT Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Kırmızı et üretiminde temel sorunlar ve kırmızı etin geleceği

Diğer Yazılar