"Yapısal enflasyon riskleri küçümseniyor olabilir mi?"

Zaman zaman g&uuml;nl&uuml;k ekonomi ve piyasa gelişmelerinin dışına &ccedil;ıkıp, daha yapısal temalara y&ouml;nelmek istiyoruz. Bug&uuml;n de &ouml;yle yapacağız. Bir soru ile başlayalım: &ldquo;Yapısal enflasyon riskleri k&uuml;&ccedil;&uuml;mseniyor olabilir mi?&rdquo; Burada yapısal derken bir iş d&ouml;ng&uuml;s&uuml;n&uuml;n &ouml;tesini kast ediyoruz. Bizim g&ouml;r&uuml;ş&uuml;m&uuml;z, yapısal enflasyon hatta stagflasyon risklerinin k&uuml;&ccedil;&uuml;msendiği y&ouml;n&uuml;nde. Uzun vadeli yatırımcıların da enflasyon hedgelerine daha yakından bakması yerinde bir davranış olur. Enflasyonun yapısal olarak y&uuml;ksek kalabileceğine dair sebeplerine gelince... İlki &Ccedil;in&rsquo;in, K&uuml;resel G&uuml;ney ile ortak bir ama&ccedil; bulmaya y&ouml;nelik, kendi deyimleriyle &ldquo;s&ouml;m&uuml;rgeciler&rdquo; ile m&uuml;cadelesi var. &Ccedil;in&rsquo;in, K&uuml;resel G&uuml;ney ile ticareti b&uuml;y&uuml;meye devam ederken; enerji ge&ccedil;işi, askeri genişleme ve savaş durumunda stok biriktirme i&ccedil;in gereken metallerin ve kritik hammaddelerin &ccedil;oğu K&uuml;resel G&uuml;ney&rsquo;den sağlanıyor. &Ccedil;in&rsquo;in, nadir toprak elementi tedarik zincirini, silah haline getirerek misilleme yapma riski her zamankinden daha y&uuml;ksek g&ouml;r&uuml;n&uuml;yor. Bu emtianın talebini artırdığından, &ouml;zellikle arz tarafı sıkıntılı olan emtia fiyatlarını yukarı &ccedil;ekebilir. Bunun da stagflasyonist baskılara sebep olması beklenebilir. Pekin&rsquo;in tutumunun ekonomik bir mantığı var. Pekin, K&uuml;resel G&uuml;ney e Kuşak ve Yol Girişimi aracılığıyla ABD, AB ve Japonya dan daha fazla ihracat yapıyor. B&uuml;y&uuml;k g&uuml;&ccedil;lerin ABD ile rekabeti, 10 yılda yoğunlaşırken Pekin, K&uuml;resel G&uuml;ney ile ticaret akışını genişleterek gelişmiş d&uuml;nyaya y&ouml;nelik artan ihracat kısıtlamalarını dengelemenin yollarını arıyor. Ekonomik fırsatlar ve ABD nin &Ccedil;in e finans sekt&ouml;r&uuml;nden teknolojiye y&ouml;nelik yaptırımlarının artan riskinin yanı sıra, &Ccedil;in elektrikli ara&ccedil;larına y&ouml;nelik potansiyel AB kısıtlamaları, Pekin i pazar erişimi ve ticari ilişkiler a&ccedil;ısından K&uuml;resel G&uuml;ney e bir şekilde yeniden dengelemeye y&ouml;neltiyor. Enflasyonun yapısal olarak y&uuml;ksek kalabileceğine dair başka bir sebep ise ABD li emekliliklerin beklenenden daha hızlı artıyor olması. St. Louis Fed &ccedil;alışmasına g&ouml;re ABD de şu anda beklenenden 2,7 milyon daha fazla emekli var. Yaşlanan n&uuml;fusun enflasyonist mi deflasyonist mi olduğu uzun s&uuml;redir devam eden bir tartışma konusu olarak g&uuml;ndemde yer alıyor. Her iki tarafta da ge&ccedil;erli arg&uuml;manlar olmasına rağmen, kanıtların, giderek artan bir şekilde enflasyonist etki lehine olduğu g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. ABD de iş&ccedil;i emekliliklerinin beklenenden daha hızlı arttığından bahsetmiştik. Bundan ş&ouml;yle bir sonu&ccedil; &ccedil;ıkabilir: Daha fazla insan emekli olduk&ccedil;a, bu durum b&uuml;t&ccedil;e a&ccedil;ıklarını artırma y&ouml;n&uuml;nde baskı oluşturur. Sosyal G&uuml;venlik, Medicare, Medicaid ve diğer sağlık programları, zorunlu h&uuml;k&uuml;met harcamalarının y&uuml;zde 75 inden fazlasını oluşturuyor ve bunun 2033 yılına kadar y&uuml;zde 60 ın &uuml;zerinde artması bekleniyor. Geniş b&uuml;t&ccedil;e finansmanlarının &ouml;zellikle de &ldquo;parasallaşma (monetization) ile olması durumunda bu da enflasyonu yukarı iter. Mart 2016 da yayınlanan &ldquo;Age and Inflation&rdquo; (Yaş ve Enflasyon) başlıklı IMF raporuna g&ouml;re enflasyon ile yaş yapısı arasında g&uuml;&ccedil;l&uuml; bir ilişki olduğunu s&ouml;ylenebilir. &Ccedil;alışma, 1955 ile 2014 yılları arasında 20 den fazla gelişmiş ekonomiden elde edilen verilere dayanıyor ve Charles Goodhart ve Manoj Pradhan ın 2020 tarihli &ldquo;The Great Demographic Reversal&rdquo; adlı kitabında ortaya koydukları tezin altını &ccedil;iziyor. Yani bakmakla y&uuml;k&uuml;ml&uuml; olunan kişi havuzundaki hızlı b&uuml;y&uuml;me; &ccedil;alışan n&uuml;fusa kıyasla mal ve hizmet &uuml;retemeyen gen&ccedil;ler ve emekliler geniş bir enflasyonist etki taşıyor. Yapısal y&uuml;ksek enflasyon beklemek i&ccedil;in başka bir sebep de temiz enerjiye ge&ccedil;iş hedeflerini karşılamak i&ccedil;in gerekli olan, metal ve malzeme tedarikindeki olası eksiklikler. Lityum, bakır, kobalt ve grafit dahil &ccedil;ok sayıda metale y&ouml;nelik tedarik zinciri sorunlarının ardından yetersiz yatırım s&ouml;z konusu. &Ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki 30 yılda enerji d&ouml;n&uuml;ş&uuml;m&uuml; i&ccedil;in gerekli olan malzeme hacmi, muhtemelen insanlığın tarih boyunca kullandığından daha fazla olacak. &Ouml;rneğin, Uluslararası Enerji Ajansı na (IEA) g&ouml;re, 2050 yılına kadar k&uuml;resel olarak net sıfır karbona ulaşabilmek i&ccedil;in 2040 yılında bug&uuml;ne kıyasla, altı kat daha fazla maden girdisi gerekiyor. Burada bakırın ayrı bir &ouml;nemi var. World Resources Forum&rsquo;a g&ouml;re 65 ton bakır elde etmek i&ccedil;in yaklaşık 50 bin ton toprak ve kayanın kazılması ve işlenmesi gerekiyor. &Ouml;rnek olarak 8 megavatlık tek bir a&ccedil;ık deniz r&uuml;zgar t&uuml;rbininin, yaklaşık 80 ton bakır gerektirdiğini ve bunun yarısından fazlasının kablolama ve şebekeye bağlantı i&ccedil;in olduğunu not edelim. K&uuml;resel olarak 2020 yılına kadar yaklaşık 40 gigavat a&ccedil;ık deniz r&uuml;zg&acirc;rı t&uuml;rbini kuruldu. 2050 yılına kadar bu rakamın 630 ila 1000 gigavat&rsquo;a kadar ulaşması hedefleniyor. Bunun i&ccedil;in 80 bin ila 125 bin adet 8 megavatlık r&uuml;zgar t&uuml;rbini ile 10 milyon tona kadar bakır gerekecek. 2022 yılında yaklaşık 26 milyon ton bakır &ccedil;ıkarıldı. Karadaki r&uuml;zg&acirc;r t&uuml;rbinlerinin boyutları, genellikle daha k&uuml;&ccedil;&uuml;k ve &ccedil;ok daha az bakır kullanmalarına rağmen yine de bir&ccedil;ok başka malzemeye ihtiya&ccedil; duyuluyor. &Ouml;rneğin, 3 megavat lık bir t&uuml;rbin ortalama bin 200 ton beton, 335 ton &ccedil;elik ve 3 ton al&uuml;minyumun yanı sıra daha az miktarda nadir toprak metali gerektirir. Arz tarafı ise son derece sıkıntılı g&ouml;r&uuml;n&uuml;yor. Bir madenin keşif aşamasından, tam &ouml;l&ccedil;ekli &uuml;retim aşamasına ge&ccedil;mesinin yaklaşık 15 yıllık ortalama s&uuml;resi g&ouml;z &ouml;n&uuml;ne alındığında, bu &ccedil;ok b&uuml;y&uuml;k bir zorluk. Madenlerin bir kısmı da jeopolitik olarak, sorunlu ve riskli yerlerde bulunuyor. Sonu&ccedil; itibarıyla yıllık enflasyon d&uuml;nyada biraz da baz etkisi nedeniyle gerilerken, enflasyonun eski seviyelerine d&ouml;neceği umut ediliyor. Ancak yapısal olarak daha y&uuml;ksek bir enflasyon rejimine girmiş olabiliriz. Y&uuml;kselen &ccedil;ok kutuplu d&uuml;nya d&uuml;zeni, emtia talebinin yapısal olarak artması ve yaşlanan demografi, orta vadede kalıcı bir enflasyon ortamı yaratıyor. Bu yatırımcıları; altın, altın madencileri, bakır ve diğer emtia odaklı şirketler gibi enflasyon riskinden korunma ve hedge ara&ccedil;larına sahip olmasını d&uuml;ş&uuml;nmeye teşvik edebilir.