Küresel tarımda oligopol tehlike

Gıda arz g&uuml;venliğine y&ouml;nelik riskler ve enflasyon, k&uuml;resel bir mesele olarak insanlığı tehdit eder bir boyuta ulaştı. Kimilerine g&ouml;re &ldquo;gıda kıtlığı&rdquo; ve &ldquo;a&ccedil;lık&rdquo; kapıda, kimilerine g&ouml;re ise bu t&uuml;r s&ouml;ylemler abartıdan ibaret. Ama abartı olmayan bir şey varsa o da d&uuml;nyada tarımsal &uuml;retim ve dış ticarette iki elin parmağını ge&ccedil;meyen &uuml;lkelerin h&acirc;kimiyeti. İşte bu y&uuml;zden, k&uuml;reselleşen d&uuml;nyada kavramlar ve tanımlar yeniden şekillenmeye başladı. Bazı &uuml;lkeler artık kendi kendine yeterlilik politikalarını g&ouml;zden ge&ccedil;irmeye başladı. Gıda bağımsızlığı a&ccedil;ısından yerli &uuml;retim kimi devletler i&ccedil;in daha anlamlı ve kritik hale geldi. Hatta yetmedi&hellip; Ne &uuml;rettiğiniz kadar ne ile ve nasıl &uuml;rettiğiniz de sorgulanır oldu. &Ouml;zellikle T&uuml;rkiye gibi &uuml;lkelerde gıda enflasyonuyla m&uuml;cadele ve fiyat istikrarı a&ccedil;ısından tarımsal girdilerde yerlilik oranı &ccedil;ok daha fazla &ouml;nem kazandı. Pandemi, k&uuml;resel iklim değişikliğinin olumsuz etkileri derken son olarak Rusya-Ukrayna savaşının yarattığı jeopolitik kriz, &uuml;lkelerin tarımsal &uuml;retim politikalarını ve s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir gıda stratejilerini sorgulatır hale geldi. Ş&ouml;yle kafamızı kaldırıp etrafımıza baktığımızda k&uuml;resel gıda pazarı a&ccedil;ısından stratejik &ouml;nemdeki tarımsal hammaddelerin &uuml;retim, stok ve dış ticaretinde 5-6 &uuml;lkenin s&ouml;z sahibi olduğu ger&ccedil;eğiyle y&uuml;zleşiyoruz. Daha net bir ifadeyle, 8 milyar n&uuml;fusa sahip d&uuml;nyada insanoğlunun kaderini bu &uuml;lkelerin izlediği politikalar belirliyor. İsterseniz bu s&ouml;ylediklerimizi Tarım ve Orman Bakanlığı ile ABD Tarım Bakanlığı (USDA) ve Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım &Ouml;rg&uuml;t&uuml;&rsquo;n&uuml;n (FAO) ge&ccedil;en sezon verileri ışığında &uuml;r&uuml;n bazında biraz somutlaştıralım. BUĞDAY K&uuml;resel buğday ticaretinin y&uuml;zde 30&rsquo;unda s&ouml;z sahibi olan Rusya-Ukrayna&rsquo;nın savaş halinde olması g&ouml;zleri buğday başta olmak &uuml;zere tahıl grubuna &ccedil;evirdi. Son d&ouml;nemde buğday, hem fiyat hem de bulunabilirlik a&ccedil;ısından t&uuml;m d&uuml;nyanın g&uuml;ndeminde. D&uuml;nya buğday &uuml;retiminin y&uuml;zde 65&rsquo;ini Avrupa Birliği (%17.8), &Ccedil;in (%17.6), Rusya (%15.5) ve Hindistan (%14.1) ger&ccedil;ekleştiriyor. K&uuml;resel buğday ticaretinin y&uuml;zde 61&rsquo;inde ise Rusya, AB, ABD ve Kanada gibi &uuml;lkeler s&ouml;z sahibi. Stoklara baktığımızda ise &Ccedil;in &ouml;ne &ccedil;ıkıyor. D&uuml;nya buğday stoklarının yaklaşık y&uuml;zde 51&rsquo;i &Ccedil;in&rsquo;in depolarında bekliyor. ARPA Arpa piyasasında da &ccedil;ok farklı bir tablo yok. AB (%36.3), Rusya (%11.7) ve Avustralya (%8.9) k&uuml;resel arpa &uuml;retiminin y&uuml;zde 57&rsquo;sini ger&ccedil;ekleştiren &uuml;&ccedil; &uuml;lke konumunda. Arpa ihracatının ise toplam y&uuml;zde 74&rsquo;&uuml;n&uuml; Avustralya, AB, Rusya ve Ukrayna ger&ccedil;ekleştiriyor. &Ccedil;in, arpada da en b&uuml;y&uuml;k ithalat&ccedil;ı ve stok&ccedil;u konumunda. SOYA FASULYESİ Gelelim soya fasulyesine&hellip; Soyada d&uuml;nyanın en b&uuml;y&uuml;k &uuml;&ccedil; &uuml;retici &uuml;lkesi toplam y&uuml;zde 91 pay ile Brezilya (%42), ABD (%35) ve Arjantin (%14). Brezilya y&uuml;zde 50 ile k&uuml;resel soya ticaretinin yarısında s&ouml;z sahibi. ABD ise y&uuml;zde 37.3 pay en b&uuml;y&uuml;k ikinci ihracat&ccedil;ı. Ge&ccedil;en yıl itibariyle soyanın en b&uuml;y&uuml;k ithalat&ccedil;ısı ise y&uuml;zde 60&rsquo;ı aşan bir oran ile &Ccedil;in oldu. MISIR D&uuml;nya mısır &uuml;retiminde ABD (%32), &Ccedil;in (%23) ve Brezilya (%10) ilk &uuml;&ccedil; sırada yer alıyor. Sadece bu &uuml;&ccedil; &uuml;lke, k&uuml;resel mısır &uuml;retiminin y&uuml;zde 65&rsquo;ini tek başına ger&ccedil;ekleştiriyor. İhracatta ise &uuml;retime paralel şekilde ABD (%40) ilk sırada. Ardından Arjantin (%22) ve Ukrayna (%13.5) geliyor. Bir başka deyişle, bu &uuml;&ccedil; &uuml;lke, d&uuml;nya mısır ticaretinin y&uuml;zde 75&rsquo;i kontrol eder durumda. &Ccedil;in ise k&uuml;resel mısır stoklarının y&uuml;zde 69&rsquo;una sahip konumda. &Ccedil;ELTİK Gelin bir de &ccedil;eltik (Kabuğu &ccedil;ıkarılmamış, işlenmemiş pirin&ccedil;) tarafına g&ouml;z atalım&hellip; D&uuml;nya &ccedil;eltik &uuml;retiminde en b&uuml;y&uuml;k paya sahip &uuml;lkeler &Ccedil;in (%28), Hindistan (%24.6) ve Endonezya (%7.3). Bu &uuml;&ccedil; &uuml;lkenin toplam &uuml;retimdeki payı y&uuml;zde 60 d&uuml;zeyinde. Pirin&ccedil; ihracatından en b&uuml;y&uuml;k payı alan &uuml;lkeler ise Hindistan (%40.5), Vietnam (%12.4) ve Tayland (%11.4). Bir başka deyişle k&uuml;resel pirin&ccedil; ticaretinin y&uuml;zde 64&rsquo;&uuml;nden fazlası bu &uuml;&ccedil; &uuml;lkenin kontrol&uuml;nde. D&uuml;nya pirin&ccedil; stoklarının y&uuml;zde 60&rsquo;ı ise sadece &Ccedil;in&rsquo;in elinde bulunuyor. AY&Ccedil;İ&Ccedil;EĞİ Ay&ccedil;i&ccedil;eği &uuml;retiminde &ouml;ne &ccedil;ıkan ilk &uuml;&ccedil; &uuml;lkeyi Ukrayna (%30.7), Rusya (%27.2) ve AB (%17.8) olarak sıralamak m&uuml;mk&uuml;n. Bu &uuml;&ccedil; &uuml;lkenin k&uuml;resel &uuml;retimdeki toplam payı y&uuml;zde 76&rsquo;yı buluyor. Ay&ccedil;i&ccedil;eği ihracatının y&uuml;zde 57&rsquo;sini AB, Rusya ve &Ccedil;in ger&ccedil;ekleştiriyor. T&uuml;rkiye, ge&ccedil;en sezon toplam ay&ccedil;i&ccedil;eği ithalatının y&uuml;zde 32.4&rsquo;&uuml;n&uuml; tek başına ger&ccedil;ekleştirerek en b&uuml;y&uuml;k ithalat&ccedil;ı &uuml;lke oldu. MERCİMEK Kırmızı mercimeğin anavatanı T&uuml;rkiye olarak bilinse de bu işin &uuml;retim ve ticaretinde son 30-35 yıldır Kanada s&ouml;z sahibi. Bug&uuml;n d&uuml;nyada mercimek &uuml;retiminin y&uuml;zde 44&rsquo;&uuml;n&uuml; tek başına Kanada ger&ccedil;ekleştiriyor. Ardından Hindistan (%18.1) ve Avustralya (%8) geliyor. &Uuml;&ccedil; &uuml;lkenin k&uuml;resel mercimek &uuml;retimindeki toplam payı y&uuml;zde 70 d&uuml;zeyinde. Kanada sadece mercimek &uuml;retiminde değil ihracatında da pazar lideri konumunda. Mercimek ihracatından Kanada&rsquo;nın aldığı pay y&uuml;zde 62.6 seviyesinde. Ardından y&uuml;zde 14.1 ile Avustralya ve y&uuml;zde 8.1 ile T&uuml;rkiye geliyor. Aslında T&uuml;rkiye, mercimek &uuml;retiminde kendi kendine yeterli durumda değil, net ithalat&ccedil;ı konumda. O y&uuml;zden ihracatını daha &ccedil;ok Kanada&rsquo;dan ithal ettiği mercimeği işleyerek ger&ccedil;ekleştiriyor. Bu saydığımız &uuml;r&uuml;nlerin tamamı neredeyse her &uuml;lkenin temel besinlerinde yer alan ve stratejik olarak nitelenen hammaddeler. Ama k&uuml;resel &uuml;retim ve ticaretteki tabloya bakınca tarımın aslında k&uuml;reselleşme kisvesi altında oligopol bir yapıya b&uuml;r&uuml;nd&uuml;ğ&uuml; ortaya &ccedil;ıkıyor. Pandemi s&uuml;reci, k&uuml;resel iklim değişikliği ve Ukrayna-Rusya savaşı ile tetiklenen jeopolitik krizin de etkisiyle birlikte tarımsal emtiada arz-talep-stok dengesi bozuldu. Rusya-Ukrayna savaşı sadece bu &uuml;lkeleri ve &ccedil;evresini değil 10 bin kilometre &ouml;tede gıdada ithalata bağımlı &uuml;lkeleri de vuruyor ve insanoğlunun beslenme hakkını elinden alabiliyor. Fiyatlarda aşırı y&uuml;kseliş ve oynaklık bir&ccedil;ok &uuml;lkenin ekonomisinde ciddi kırılganlıklar yarattı ve hasara sebep oldu. Bu s&uuml;re&ccedil;ten en az etkilenen ve zarar g&ouml;ren &uuml;lkeler ise kendi kendine yeten ve yerli &uuml;retimi artıran &uuml;lkeler oldu. Kendi kendine yetemeyen ve ithalata bağımlılığı y&uuml;ksek seviyede olan &uuml;lkelerde gıda arz g&uuml;venliği pamuk ipliğine bağlı duruma geldi. İ&ccedil;inde bulunduğumuz bu s&uuml;re&ccedil;ten her &uuml;lkenin &ccedil;ıkarması gereken &ccedil;ok &ouml;nemli dersler var. Tabii ev &ouml;devleri de&hellip; K&uuml;resel &uuml;retim ve ticarette tehlikeli oluşum Toprak Mahsulleri Ofisi&rsquo;nin (TMO) Eski Genel M&uuml;d&uuml;r&uuml; İsmail Kemaloğlu, kurucusu olduğu İK Tarım&uuml;ss&uuml; Uluslararası Danışmanlık şirketi b&uuml;nyesinde hem k&uuml;resel hem de yerel bazda tarım piyasalarına y&ouml;nelik aylık olarak &ouml;nemli analizler paylaşıyor. D&uuml;nyada tarımı en gelişen, en b&uuml;y&uuml;k &uuml;retici ve ihracat&ccedil;ı konumdaki &uuml;lkelerin sanayisi de en gelişmiş &uuml;lkeler olduğuna dikkat &ccedil;eken Kemaloğlu, &ldquo;ABD, AB, Kanada, Avustralya, Rusya gibi &uuml;lkeler pazar g&uuml;&ccedil;leri gelişmiş, stok taşıyabilen, &ouml;rg&uuml;tl&uuml;, piyasayı iyi takip eden ve konjonkt&uuml;re g&ouml;re tavır alabilme kabiliyeti olan yapıdalar. İthalat&ccedil;ılar ise genelde &ccedil;ok ve g&uuml;&ccedil;s&uuml;z, acil ihtiya&ccedil;lı, kırılgan, devlet şirketi yapısı h&acirc;kim, &ccedil;oğu zaman &ouml;ng&ouml;r&uuml; ve zamanlamada eksikliği olabilen &uuml;lkeler&rdquo; diyor. Bu kapsamda Davos Zirvesinden &ccedil;ıkan sonu&ccedil;ları da değerlendiren Kemaloğlu, &ldquo;D&uuml;nyada gıda ticaretinin y&uuml;zde 70&rsquo;ini 4 uluslararası şirket y&ouml;netiyor. Tarımsal &uuml;r&uuml;n ticaretinin y&uuml;zde 90&rsquo;ı 10 b&uuml;y&uuml;k şirketin h&acirc;kimiyetinde. Tahıl ticaretinin y&uuml;zde 90&rsquo;ını 5 b&uuml;y&uuml;k şirket y&ouml;netiyor. Tarım ila&ccedil;ları piyasasının y&uuml;zde 84&rsquo;&uuml;nde 5 şirket s&ouml;z sahibi. Tohum piyasasının y&uuml;zde 73&rsquo;&uuml; de 10 şirketin elinde. Dolayısıyla tohum, ila&ccedil;, g&uuml;bre gibi girdilerde ve d&uuml;nya gıda ticaretinde belirli &uuml;lke ve şirketlerin h&acirc;kimiyeti, temel stratejik &uuml;r&uuml;nlerde sınırlı &uuml;retici ve bu &uuml;reticilerin piyasa h&acirc;kimiyeti, arz ve talep dengesine y&ouml;nelik kırılganlıkları artırıyor&rdquo; tespitinde bulunuyor. Bir de &Ccedil;in, Hindistan gibi en b&uuml;y&uuml;k &uuml;retici &uuml;lkelerin aynı zamanda en b&uuml;y&uuml;k t&uuml;ketici &uuml;lke konumunda olduğunun altını &ccedil;izen Kemaloğlu, &uuml;reten ile satın alan &uuml;lkeler arasındaki mesafeler uzadık&ccedil;a bunun &uuml;r&uuml;n&uuml;n kendisi kadar lojistiğinde de sıkıntı yarattığını belirtiyor. Doğalgaz ve petrol zengini Rusya&rsquo;nın Ukrayna savaşında gıdayı koz olarak kullandığını kaydeden Kemaloğlu, &ldquo;İklim riskleri bu yapıyı daha olumsuz hale getiriyor. &Uuml;retemeyenler gittik&ccedil;e daha fazla gıda g&uuml;venliği endişesi yaşarken &uuml;retenler daha korumacı, saklamacı davranıyor. D&uuml;nya tarım &uuml;r&uuml;nleri ticareti arz ve talep dengesinin &ouml;tesinde değişen dinamiklerle daha kırılgan oluyor. T&uuml;rkiye de bundan olumsuz etkileniyor. Yakın coğrafyanın fiyat ve lojistik avantajı kayboldu ve kırılgan hale geldi. &Uuml;reten &uuml;lke ve ticareti y&ouml;neten şirket sayıları &ccedil;eşitlenemedik&ccedil;e piyasada oyun yapıcılık ve spek&uuml;latif etkiler daha baskın hale geliyor&rdquo; uyarısında bulunuyor. Kemaloğlu, d&uuml;nyada temel tarım &uuml;r&uuml;nlerinde &ccedil;ok sınırlı &uuml;retici ve ihracat&ccedil;ı &uuml;lkeye karşılık &ccedil;ok sayıda alıcının olması ve gittik&ccedil;e ithalat&ccedil;ı &uuml;lke sayısının artmasını orta vadede fiyat spek&uuml;lasyonu ve piyasa oynaklıkları a&ccedil;ısından b&uuml;y&uuml;k bir tehlike olarak niteliyor. D&uuml;nyada temel tarım &uuml;r&uuml;nlerinde &ccedil;ok sınırlı &uuml;retici ve ihracat&ccedil;ı &uuml;lkeye karşılık &ccedil;ok sayıda alıcının olması ve gittik&ccedil;e ithalat&ccedil;ı &uuml;lke sayısının artması, orta vadede fiyat spek&uuml;lasyonu ve piyasa oynaklıkları i&ccedil;in tehlike arz ediyor. Tarım ve gıda ticareti &ccedil;ok uluslu şirketlerin h&acirc;kimiyetinde D&uuml;nyanın en b&uuml;y&uuml;k tarımsal emtia ticareti yapan şirketlerinin pozisyonu da tıpkı &uuml;lkelerin tarımsal &uuml;retimdeki oligopol yapısına benziyor. Tarımsal emtia ticaretine baktığımızda karşımıza k&uuml;resel &ouml;l&ccedil;ekte operasyonlara sahip sınırlı sayıda &ccedil;ok uluslu firmalar &ccedil;ıkıyor. ABD merkezli Archer-Daniels-Midland (ADM) d&uuml;nyanın en b&uuml;y&uuml;k &ccedil;ok uluslu gıda işleme ve emtia ticaret şirketleri arasında yer alıyor. Brezilyalı Amaggi Group, ABD&rsquo;li Cargill ve Bunge gibi şirketlerin de k&uuml;resel tarım ticaretinde &ouml;nemli ağırlıkları var. S&ouml;z konusu şirketler, d&uuml;nyanın en b&uuml;y&uuml;k tahıl, yağlı tohum, şeker, yağ, k&uuml;spe ve gıda &uuml;reticileri, işleyicileri ve tedarik&ccedil;ileri arasında yer alıyor. &Ouml;rneğin Bunge, 4 kıta ve 32 &uuml;lkede faaliyet g&ouml;steriyor. Cargill&rsquo;in 70 &uuml;lkede operasyonu var. &Ccedil;inli COFCO International da d&uuml;nyanın sayılı tarım tedarik zincir şirketlerinden birisi. Fransız Louis Dreyfus Company&rsquo;nin merkezi Amsterdam&rsquo;da ve 4 kıtaya yayılan şirketin 100&rsquo;den fazla &uuml;lkede operasyonu bulunuyor. D&uuml;nyanın en b&uuml;y&uuml;k tarımsal emtia ticari yapan şirketleri ADM (ABD) Amaggi (Brezilya) Bunge (ABD) Cargill (ABD) COFCO International (&Ccedil;in) Golden Agri-Resources (Singapur) JBS (ABD) Louis Dreyfus Company (Fransa) Marfig (Brezilya) Olam Group (Singapur)

Küresel tarımda oligopol tehlike

Diğer Yazılar